Теплоухов-Тимофеев Иннокентий Гурьевич

Олоҕун олуктара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

И.Г. Тимофеев-Теплоухов (1869–1963) Боотуруускай улууһугар Хайахсыт нэһилиэгэр Улуйбут диэн сиргэ төрөөбүт. Аҕата Гурий Тимофеевич Теплоухов Бодойбоҕо кыһыл көмүһү хостуур бириискэ үлэлээбит, ийэтэ Мария Платоновна атыыһыттарга этсэрээпэлээбит. Күтүөтэ Тэкэллэ Миитэрэй икки сүүстэн тахса олоҥхону олоҥхолуура. Иннокентий Гурьевич киниттэн уонна абаҕата Дмитрий Тимофеевич Теплоуховтан-Ырыа Мииккэттэн үөрэнэн 40-ча олоҥхону толороро.

Маҥнай 13 саастааҕар Ырыа Мииккэ уолугар Ыстапааҥҥа ыллаан иһитиннэрбит. 14 саастааҕар Ылдьаа Максимов уруутугар «Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур» диэн маҥнайгы олоҥхотун үгүс киһи ортотугар толорбут.

Дьиэ кэргэнэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Кэргэнинээн Февроньялыын ыарахан олоҕу олорбуттар. Уопсайа 7 уол, 5 кыыс оҕоломмуттар. Бастаан Дириҥ Күөл диэн сиргэ уһуннук олохсуйбуттар. Онно 10 оҕото өлбут. Мэҥэ-Хаҥалас улууһун 1-гы Хаптаҕай нэһилиэгэр көһөн киирэн 30-ча сыл кэриҥэ олорбуттар. Оҕолоро үксүлэрэ өлбутун кэннэ уһун кэмҥэ олоҥхолуурун быраҕа сылдьыбыт.

Айар үлэтэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Иннокентий Гурьевич «Куруубай хааннаах Кулун Куллустуур» диэн олоҥхотун Императорскай антропология уонна этнография музейыттан Саха Сиригэр фольклорнай матырыйаалы хомуйар соруктаах кэлбит этнограф В.Н.Васильев 1906 сыллаахха Амма сэлиэнньэтигэр Солобуодаҕа суруйбута. Бу олоҥхо Э.К.Пекарскай көннөрүүтүнэн 1916 с. Бетлингл алфавитынан сахалыы тахсыбыта. Петербурга саха тылын баһылаабыт бөдөҥ фольклорист А.А.Попов олоҥхону сахалыыттан нууччалыы тылбаастаабыта. Г.У.Эргис олоҥхо тылбааһыгар эбиини киллэрбитэ, латинскай алфавиттан аныгыга көһөрбүтэ. И.В.Пухов бэчээккэ тахсыытыгар бэлэмнээн былааҥҥа киллэртэрбит, тылбааска хос быһаарыылары биэрбит. Ити үлэлэспит дьон бары өлбүттэрин кэннэ кинигэ ситэриллэн 1985 сыллаахха Москваҕа бэчээттэнэн тахсыбыта.

Иккис олоҥхото «Иэйэхсит сиэнэ эриэн таба аттаах Эрэбил Бэргэн». Итини 1941 сыллаахха Дмитрий Лазарев илиитинэн суруйбута 449 страница, 11656 строка буолбут.

Кырдьар сааһыгар «Кэннибэр кимим да хаалбата. Арай орто дойдуга олорон ааспыппын «Кулун Куллустуур» уонна «Эрэбил Бэргэн» олоҥхолорум ааттаналлар ини...» диэхтээбит. Кини «Иэйэхсит сиэнэ эриэн таба аттаах Эрэбил Бэргэн» олоҥхото тлтт суруйуутунан 449 страницалаах Тыл, литература уонна история институтун архыыбыгар уонна аймахтарыгар сытар.