Сурэх улэтин тэтимин кэһиллиитэ
Сүрэх былчыҥнарын үөһээҥҥи көҥдөй вена, сүрэххэ киирэр уҥа камераҕа холбоһор сирин кэтэх эркинин иһигэр сытар киин (синусовый узел) импульстары ыытан үлэлэтэр. Бу киинтэн электрическэй импульсу тарҕатар утахтар сүрэх куртахтарын үрдүгэр сытар түмүгү (предсердно-желудочковый узел) сүрэх бары былчыҥнарыгар тарҕанан кинилэр хааны хачайдыыр үлэлэрин тутуһуннараллар. Бу электрическэй импульсу тарҕатар ситим ханан эмэ быһыннаҕына эбэтэр кэһилиннэҕинэ сүрэх үлэтин тэтимэ кэһиллэр.
Cүрэх ыарыыларын эмтээһин эволюцията
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Түҥ былыргыттан, өссө ацтектар кэмнэрин саҕаттан, сүрэх-тымыр ыарыыларыгар уolloxochif — «сүрэх сибэккитэ» от сэбирдэхтэрин туһаналлара. Европа олохтоохторугар, Америка арыллыбытын кэннэ, түөс иһигэр үөдүйэр ыарыыларга хинин уонна ипекакуана эмтэри аныыллара. Кэлин бу эмтэр, сүнньүнэн, малярия уонна куртах ыарыыларыгар туттуллубуттара. Америкаттан төрүттээх мате чэй, батат, какао, о.д.а. бородуукталар түөс ыарыыларыгар туттуллар буолбуттара.
Чеснок «сүрэххэ» аналлаах тума быһыытынан биллэр.Сүрэх-т ымыр ыарыыларыгар олус киэҥник араас норуоттар хас эмэ үйэлэр усталарыгар туттубуттара. Отут биэс үйэ анараа өттүгэр суруллубут папируска (Эберс) чеснок сүрэх ыарыыларын тэҥэ араас искэннэри, быһа ытыттарыылары эмтээһиҥҥэ уонна илиистиги түһэриигэ туттуллара ыйыллар. Гректэр (Гиппократ) уонна римляннар (Улахан Плиний) чесногунан эмтэнэн үтүөрүүнү олус өрө туталлар этэ. Аюрведическэй медицина аҕата Чарака (биһиги э.и. 3000 с. анараа өттүгэр) чеснок хаан эргиирин тупсарар уонна сүрэх үтүө туруктаах буоларыгар көмөлөһөр диирэ.
Сүрэх «дийиэтэтэ» диэн тугу этэбитий? Түҥ былыргы кэмнэртэн дийиэтэни уларытыы киһи эмтэнэригэр да, араас ыарыылар үөдүйүүлэрин уҕарытыыга да туһалааҕын туһунан этэллэрэ. Ол эрээри XX үйэ ортотун диэки эрэ сүрэх-тымыр ыарыыларыгар сөп түбэһэр дийиэтэлэр оҥоһуллубуттара. 1944 сылаахха Kempner рис, фрукта арааһа уонна сок састааптаах сууккаҕа 2000 калорий эниэргийэни биэрэр дийиэтэни оҥорбута. Бу дийиэтэ натрийы 150 мл, белогу — 20 г, сыаны — 5 г диэри хааччахтыыр. Натрий ас састаабыгар олох кыра буолан, бу дийиэтэ хаан баттааһынын бэркэ түһэрэр. Ол эрээри маннык дийиэтэни, ас амтана соччото суох буолан, тутуһар олус уустук. Онон бу ньыма соччо көдьүүһэ суох буолбута. Билигин сүрэх ыарыытыттан көрөн ананар дийиэтэ арааһа балачча элбэх.
Ыарыы төрүөтэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]— сүрэх тымырдарын ыарыыта, оҕо төрүөҕүттэн, эбэтэр кэлин үөскээбит сүрэх боруоктара, инфаркт, миокардит, эндокардит о.д.а.;
— ньиэрбэ, эндокриннай систиэмэлэрэ, ис-үөс ыарыыларын, о.д.а. кытта сибээстээх уларыйыылар;
— психо-эмоциональнай ноҕуруускалар, арыгылааһын, табахтааһын, атын да куһаҕан дьаллыктар;
— күүстээх эмтэр дьайыылара; Биири өйдүөхтээхпит:сүрэх үлэтэ түүн бытаарар, сүрэх тэтимин биэрэр түмүктэртэн аҕыйах ахсааннаах экстрасистолалары биэрэрэ ыарыынан ааҕыллыбат, күүстээх тренировкалаах сүрэх күнүс да арыый бытааннык тэбиэн сөп.
Ыарыы бастакы сибикилэрэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]— киһи сүрэҕин тэбиитэ бытаарар, онтон сылтаан түргэнник сылайар, мэйиитэ эргийтэлиир;
— киһи сүрэҕин тэбиитэ түргэтиир, оччоҕо сүрэҕэ биллигириир, хаанын баттааһына хамсыыр;
— киһи сүрэҕэ тохтуу-тохтуу тэбэр: бу олус кутталлаах турукка үксүн сааһырбыт дьон түүнүн ыллараллар, соһумардык өлүөхтэрин сөп.
Сүрэх тэбиитин (бытаарыытын эбэтэр түргэтээһинин) пульсу мээрэйдээн дөбөҥнүк быһаарыллар.
Ыарыыттан харыстаныы
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]— чөл олоҕу кытаанахтык тутуһуу;
— эт-хаан өттүнэн үчүгэй туруктаах буолуу;
— аһара күүстээх дьайыылаах эмтэртэн туттунуу;
— сүрэх үлэтин тэтимэ кэһиллиитин сибикитэ билиннэҕинэ, тутатына бырааска көрдөрөн, ыарыыны эрдэтинэ чуолкайдааһын;
— аритмолог быраас сүбэтинэн сөптөөх эрэсиими тутуһуу.
Сүрэх үлэтин тэтимэ тоҕо кэһиллэрий?
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Сүрэх — сылаата суох үлэлиир массыына, эҥкилэ суох хааны хачайдыыр носуос эрэ буолбатах, киһи үйэтин тухары тохтоло суох үлэлиир кыра электростанция, дьикти электрическэй генератор. Манна электрическэй импульс күөртэнэн саҕыллар, ону сүрэх тарҕатар «саптарынан»[128] быччыҥнарыгар тиэрдэр. Электроимпульс синус түмүллүүтүгэр (синусовый узел) күөртэнэн баран, салгыы бу саптарынан тарҕанар, ол түмүгэр сүрэх камералара үллэҥнэһэллэр, хааны хачайдыыллар. Электроимпульс кэһиллиитэ уонна тарҕанар суолун уларыйыыта сүрэх үлэтин тэтимин кэһиллиитигэр (аритмияҕа) тириэрдэр. Аритмия сорох көрүҥнэрэ доруобуйаҕа содула суох буолуон сөп, оттон ыарахан кэһиллии көрүҥнэрэ олус кутталлаахтар. Бу ыарыы тас дьайыылартан эбэтэр киһи ис туругун тутулуттан үөскүүр. Тастан дьайыыларга киирсэллэр: аһара илистии, ыарахан физическэй ноҕурууска, эмоциональнай стресс, табахтааһын, элбэхтик ууну ыйырбахтааһын, кофеинынан, кокаинынан үлүһүйүү уонна араас дьайыылаах препараттары сыыһа туһаныы. Маны таһынан, киһиэхэ олохсуйбут ыарыылар аритмияны үөскэтиэхтэрин сөп. Холобур, ыарыһах төрүөҕүттэн үөскээбит сүрэх боруоктара, төбөттөн уонна көҕүс мэйиититтэн (спинной мозг) бэриллэр сүрэх быччыҥын үлэтин салайар электроимпульс, ону сэргэ электролитнай баланс (натрий, магний, кальций таһымнарын уларыйыыта) кэһиллиилэрэ, сыҥах саҥ быччархайын (щитовиднай железа) гормоннарын уларыйыыта, сүһүрүү көрүҥнэрэ, кутталы үөскэтэллэр. Кэлин үөскээбит кылаапан боруоктара сүрэҕи тэнитэн, миокард инфарктаан, электрическай импульсу аһарар саптары утахтары эчэтэн, сүрэх үлэтин тэтимин кэһиллиитигэр тиэрдэллэр.
Сүрэҕи үлэлэтэр электрическэй импульс үөһээҥҥи киэҥ вена сүрэх уҥа камератын кэтэх эркинигэр баар синусовай түмүүлүккэ бэриллэр. Онтон сүрэххэ киирэр камералары «уһугуннаран» ааһар уонна АВ (предсердно-желудочковай) түмүүлүккэ сөкүүндэ биэс гыммыттан биирин иһигэр тиийэр.
Бу түмүллүү сүрэххэ киирэр камералар уонна сүрэх куртахтарын (түөрт камера) ыпсыһар сиригэр баар. Онтон салгыы Гис утаҕынан (пучок Гиса) Пуркинье салааларынан (волокна Пуркинье) сөкүүндэни кыайбат бириэмэ иһигэр сүрэх куртахтарын быччыҥнарыгар тиийэн кинилэри хамсаттаҕына (систола) хаан улахан тымырдарга быраҕыллар. Дьэ ити суол үлэтэ кэһилиннэҕинэ, сүрэх үлэтин тэтимин кэһиллиитэ (аритмия) үөскүүр. Бу кэһиллиилэр көрүҥнэрэ балайда элбэх. Кутталлаах кэһиллиилэр, сүнньүнэн, куртахтар үрдүлэриттэн түргэтээһин (наджедудочковые тахикардии), куртахтар түргэтээһиннэрэ (желудочковые тахикардии), сүрэх блокадата (блокада сердца), сүрэх синусовай түмүллүүтүн мөлтөөһүнэ (синдром слабости синусового узла) диэн бөлөхтөргө арахсаллар. Бу ыарыы көрүҥэ электрокардиограмма, ыарыһахха биир сууккаттан итэҕэһэ суох бириэмэҕэ анал аппарааты кэтэрдэн чинчийии (холтеровское мониторирование), сорох түгэннэргэ сүрэххэ тымырынан аналлаах катетердары киллэрэн электрическэй туругун чинчийэн көрүү (электрофизиологическое исследование) көмөтүнэн быһаарыллар.
Сүрэх үлэтин тэтимин кэһиллиитэ үксүгэр эминэн эмтэниллэр. Эмп көмөлөспөт түгэнигэр эпэрээссийэ оҥоһуллар.
Сүрэх үлэтин тэтимэ кэһиллиитин хирургическай ньыманан эмтээһин
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Киһи сүрэҕин тэбиитин көннөрөн чөлүгэр түһэрии уһулуччу улахан суолталаах. Хирургия ньымаларыттан билигин, кэһиллии көрүҥүттэн көрөн, ордук кардиостимулятордары, дефибриллятордары туруоруу уонна катетерынан сүрэх иһигэр киирэн кэһиллии тахсыбыт сирин сиэтэн көннөрүү, сүрэххэ аһаҕас эпэрээссийэ бириэмэтигэр оҥоһуллар Maze IV процедурата туттуллаллар.
Сүрэххэ хаан сүрэх уҥа уонна хаҥас камераларынан сүүрүгүрэр. Кини үс сарбынньахтаах (трехстворчатый), тыҥа, митральнай уонна аортальнай кылаапаннарынан сүүрүгүрэр. Миоциттар сүрэх быччыҥнарыгар химическэй эниэргийэни механическэйгэ кубулуталлар. Натрий, калий, кальций уонна хлор ионнарынан сүрэх быччыҥнарыгар электрическэй заряды уонна импульсу биэрэллэр. Бу процеһы барытын сүрэх уҥа өттүн эркинигэр баар сүрэх иннинээҕи синусовай түмүллүү салайар. Манна электрическэй импульстар түмүллэннэр күөртэнэллэр, онтон АВ түмүллүүнү нөҥүөлээн сүрэх уҥа уонна хаҥас өттүнээҕи быччыҥнарынан ааһаллар. Бу барыта сүрэҕи хамсатар систиэмэ (проводящая система сердца) диэн аатырар. Бу систиэмэ кэһиллиитэ электрическэй импульс дьайыытын мөлтөтөр, сүрэх үлэлиир тэтимин кэһиллиитигэр тиэрдэр.
Маҥнайгы кардиостимулятордар олус улахан этилэр, чымадаан саҕа былыргы транзисторнай приемникка майгынныыллара, оттон кэлиҥҥилэр — кып-кыра тимир куорпуска угуллубут манньыат саҕа быычыкайкаан прибордар. Маннык прибордар Аан дойдуга икки мөлүйүөнтэн тахса киһиэхэ туруорулуннулар.
I истиэпэннээх АВ блокада — судургутук эттэххэ, электрическэй импульстар сүрэххэ киирэр камераттан салгыы бэриллэллэрин хаарчахтаныыта буолар. Бу блокада баарын ЭКГ көмөтүнэн быһаарыллар, маннык түгэҥҥэ эпэрээссийэ оҥоһуллубат, ыарыһах аналлаах препараттарынан эмтэнэр.
II истиэпэннээх АВ блокада үөдүйэр түгэнигэр электрическэй импульстар бэриллэллэрэ ордук күүскэ хаарчахтанар. Бу ыарыыны эмиэ ЭКГ көмөтүнэн быһаарыллар, блокада маннык көрүҥэ сытыырхайбыт миокард инфарктын (острый инфаркт) кэнниттэн эбэтэр сүрэх ыарыыларыгар анаммыт эмтэр дьайыыларыттан сылтаан үөскүөн сөп, Маннык турук уустугурдаҕына кардиостимуляция оҥоһуллар.
III истиэпэннээх АВ блокада — сүрэх үлэтин бүттүүнүн хаарчахтаныыта (полная АВ блокада). Бу олус улахан ыарыы: ыарыһах мэй-тэй буолар, өйүн сүтэрэн охтор (Адамс-Сток синдрома). Ыарыһах үйэтин ыарыы быһыытыттан, уустугуттан көрөн, кардиостимулятор туруоран уһатыахха сөп. Урут кардиостимулятордары Адамс-Сток синдромугар эрэ туруораллара. Билиҥҥи кардиостимулятор дьайыытын, үлэлиир эрэсиимин программатор көмөтүнэн араастаан уларытыахха сөп. Ол курдук, сүрэх камералара олус кэҥээн, кыаммат буолбут сүрэх үлэтин тэтимин тупсарарга балайда ситиһиилээхтик туһаныллар буоллулар (ресинхронизирующая терапия).
Сүрэх куртахтара аһара түргэнник тэбэр буоллахтарына, фибрилляцияҕа (сүрэх үлэтин тэтимэ булкуллан сэлибириир түгэнигэр), ыарыһахха дефибриллятор (имплантируемый дефибриллятор) туруоруллар. Бу аппараат сүрэх сэлибирээтэҕинэ (фибрилляция), электрическэй разряд биэрэн ыарыһаҕы өлөртөн быыһыыр.
Кэлиҥҥи сылларга сүрэх үлэтин тэтимин кэһиллиитин уустук көрүҥнэрин тымырынан киирэн радиочастотнай аблация эбэтэр криодеструкция көмөтүнэн сиэтэн көннөрүү күүскэ сайдан эрэр.
Биллэрин курдук, сүрэх үлэлиир тэтимин кэһиллиитин төрүөтүнэн сүрэх атын ыарыылара, холобур, кылаапаннар эчэйиилэрэ, сүрэх тымырдарын ыарыыта, төрүөхтэн ыла үөскээбит боруоктар, о.д.а. буолаллар. Кардиохирурдар сүрэх үлэтин тэтимин көннөрөр эпэрээссийэни билигин аһаҕас сүрэххэ оҥорор буоллулар (процедура Maze IV).
Диагностика саҥа технологиялара сайдан, эпэрээссийэни оҥоруох иннинэ сүрэх электрическэй систиэмэтин картирование көмөтүнэн чопчу булаллар, эпэрээссийэ кэмигэр ханнык дьайыыны оҥороллорун эрдэттэн былаанныыллар.
Сүрэх кыаммат буолуутун эмтээһин
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Хирургията суох сүрэх ыарыыларын уҕарытар ньымалар элбэхтэр. Киһи ордук ыйааһынын түһэрии, ону тэҥэ сөбүн көрөн ырыы эмиэ туһалаах. Эмис киһи сүрэҕэ хааны эргитэригэр ыарахаттары көрсөр.
Сүрэҕин үлэтэ мөлтөөбүт ыарыһах элбэх ууну иһэр. Быраас сүбэтинэн, нуорманы тутуһан, ууну иһиэхтээх. Туустаах аһы сиирин аччатыахтаах, арыгыны иһэрин тохтотуохтаах. Арыгыттан аритмия үөдүйүөн сөп, оттон арыгыны элбэхтик иһэр киһиэхэ алкогольнай кардиомиопатия үөскүүр. Арыгыттан аккаастаннахха, ити ыарыылар симэлийиэхтэрин сөп. Табахтан рак, тыҥа ыарыылара буулууллар, олор сүрэх-тымыр үлэтин уустугурдаллар уонна күүһүрдэллэр. Никотин сүрэх тымырдарынан хаан сүүрүгүрэрин мөлтөтөр, аҕылатар — бу барыта сүрэх үлэтин мөлтөөһүнүгэр тириэрдэрэ саарбаҕа суох. Ыарыһах төһө кыалларынан быраас сүбэтинэн сибиэһэй салгыҥҥа дьаарбайара, оҕуруотугар, даачатыгар көрөн дьарыктанара туһалаах.
Литэрэтиирэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Захаров П.И. "Киһи соҕотох сүрэхтээх" Дьокуускай 2018