Эмтээх валериана
Эмтээх валериана эбэтэр Үрүҥ эрбэһин (лат. Valeriana officinalis L.) (нууч. Валериана лекарственная) – элбэх сыллаах үүнээйи. Сибэккитин тас көстүүтэ суорат окко маарынныыр эрээри, арыый улахан буолар. Кытархайдыҥы маҥан өҥнөөх эбэтэр сырдыктыҥы фиолетовай сибэккилээх буолар, хойуу оттоох, модьу силистээх үүнээйи. Сэбирдэхтэрэ утарыта олороллор, куорсуннуу быһыылаахтар. Үүнээйи 70-90 см (135 см) тиийэ үрдүктээх. От ыйыттан саҕалаан сибэккилэнэр.
Үүнэр сирэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Алаастарга, кырдалларга, үрэхтэргэ, сырдык сири талан үүнэр. Элбэхтик Лена уонна Бүлүү өрүстэр тардыыларынан уонна Лена өрүс соҕуруу төбөтүттэн хоту Күһүүр бөһүөлэгэр тиийэ үүнэр, тарҕанар.
Туттуллар уоргана
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Силистэрдээх силиргэх
Хомуйуу кэмэ уонна ньымата
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Эмкэ анаан, күһүн умнаһа хаппытын кэннэ силиргэҕи силистэрин кытта түөрэн ылаллар. Ыраастаан баран хас да суукка күн уотугар уураллар, онтон оһох үрдүгэр куурдуллар. Силистэрэ хатан хараҥа кугас өҥнөнөллөр.
Туттуллуута
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Сурэх тымырдарын кэҥэтэр, хаан баттааһынын түһэрэр, ньиэрбэ күүрүүтүн уоскутар, утуйбат буолууну, салҕаны тохтотор. Итини таһынан саха эмчиттэрэ тартарар ыарыыга (эпилепсия), куртах-оһоҕос мөлтөөһүнүгэр, ис үллүүтүгэр (метеоризм) туһаналлар.
Көөнньөһүк рецебэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Биир-икки чайнай ньуоска хатарыллыбыт силиһи биир ыстакаан итии ууга көөнньөрөн баран, күҥҥэ иккитэ-үстэ биирдии улахан ньуосканы иһэллэр. Оттон оҕолорго куҥҥэ иккитэ чайнай ньуосканан иһэрдэллэр.
Туһаныллыбыт сирдэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]К.П. Токумова “Төрөөбүт дойдубут эмтээх үүнээйилэрэ”. Дьокуускай. Бичик. 1999.
Норуот таһаарыыта. “Эмп диэн ас, ас диэн эмп”. Дьокуускай. Бичик. 2007.