Саха үҥкүүтүн чинчийээччилэрэ

Саха төрүт культууратын өйдөбүлүн быһаарыы

Саха төрүт культуурата диэн, өбүгэлэрбит биһиэхэ хаалларбыт итэҕэллэрэ, сиэрдэрэ — туомнара, алгыстара, таҥастара, мындыр этиилэрэ, өс хоһоонноро, олохторо — дьаһахтара, үгэстэрэ, үнкүүлэрэ барыта саха төрүт культууратыгар киирсэр.

Үҥкүү итэҕэли кытта ситимэ

«Үҥкүү» — саха тылын этиитинэн «үҥк» диэн тылтан үөскээбит, ол эбэтэр сүгүруйүү, үнэр-сүктэр диэн тылтан тахсар. Саха үҥкүүтэ итэҕэли кытта ыга ситимнээх. Тоҕо диэтэххэ сахалар былыр- былыргыттан хамсаныы нөнүө айыыларга, кыылга – сүөлгэ сүгүрүйэллэрэ. Үнкүүгэ улахан оруолу хамсаныы оонньуур уонна үнкүү ис хоһооно.

Өбүгэлэрбит үнкүүлэрин бастакы чинчийбит дьоннор: Революция иннинэ биһиги итэҕэлбитин, өбүгэлэрбит үнкүүлэрин, хоту наруоту үөрэппит, чинчийбит дьоннор — А.Ф. Миддендорф, Р. К. Маак, И.Я.Худяков, В.Л.Серошевскай, Э.К. Пекарскай, С.В. Ястремскай, Н.А,Веташевскай о.д.а. буолаллар.

Саха чинчийээччилэриттэн А.Е.Кулаковскай, П.А. Ойуунускай, Г.В. Ксенофонтов, С.И. Боло, А.А.Саввин саха төрут үҥкүүтэ образтан, сюжеттан тахсарын ыйбыттар, элбэх материаллары хомуйбуттар, үөрэппиттэр. Холобур П.А.Ойунускай саха үҥкүүтүн үгэс буолбут хамсаныыларын сылгы–сүөһүнү кытта ситимниир. Ол туһунан «Влияние коневодства на игры и танцы» диэн суруйуутугар бэлиэтиир. Сылгы, биэ, кулунчуктар хамсаныыларын үтүктэр хамсаныылар саха үҥкүүтүгэр балай да элбэхтэр. Умнуллубут үҥкүүлэр ахсааннарыгар киирэр былыргы итэҕэли кытта ситимнээх ритуальнай битииһиттэр үҥкүүлэригэр сылгыны үтүктэр хамсаныылар эмиэ элбэхтэр. Ону битииһиттэр, ойуун үҥкүүтэ туоһулууллар. Онтон А.Е.Кулаковскай төрүт саха үҥкүүтүн «Битии» итэҕэлгэ, алгыска тутталлар диэн эппит. Холобур: ыһыахха, айыыһыт тардыыга, ынахсыт тардыыга, урууга, көтөҕүүҥҥэ у.д.а. Г.В.Ксенофонтов ойуун үҥкүүтүн «Священная конская пляска» диэн быһаарара ити үҥкүү ассоциативнай тотематическай характердааҕын дакаастаабыт.

Бастакыннан терут саха үҥкүүтүн чинчийээччинэн 1950 сыллардаахха М.Я.Жорницкая саҕалаабыта — этнохореограф. Кини «оһуохай» 5 араас көрүҥүн чинчийбит.

М.Я.Жорницкая олоҕо уонна айар үлэтэ

Мария Яковлева Жорницкая 1921 сыллаахха атырдьах ыйын 24 кунугэр Днепопетровск куоратыгар тереебутэ.

Киевскай академическай театр уонна балет техникумун, Дьокуускайдааҕы педагогическай институт историческай факультетын бутэрбитэ. История билимин хандьыдаата.

А.Г. Лукина- международнай, всероссийскай, всесоюзнай лауреат. Кини аан бастаан саха сиригэр күрэҕинэн үҥкүү бөлөҕүн төрүттээччи.

А.Г.Лукина олоҕо уонна чинчийэр үлэлэрэ

Ангелина Григорьевна Лукина Горнай улууһун Бэрдьигэстээҕэр 1949 сыллаахха атырдьах ыйын 8 күнүгэр төрөөбүтэ.

Московскай государственнай культура институтун (1975) бутэрбитэ. Доктор искусствоведения (2005) буолбута.

Культуура уонна искусства колледжыгар учууталынан улэлээбитэ, Соҕуруунну — хотугу государственнай академия культура уонна исскуства эйгэтигэр үлэлээбитэ, профессор кафедры фольклора и национальной культуры Якуского государственного университета им. М.К. Аммосова, билигин Арктическай государственнай институт культуура уонна искусства эйгэтигэр үҥкүү кафедратын сэбиэдэссэйинэн үлэлиир.

Хореографическай искусстваҕа сөптөөх 15 араас кинигэни таһаарбыт, «Традиционная танцевальная культура якутов» (Новосибирск, наука, 1998), Биир чулуу үнкүүнү туруорааччы, аан дойдуга саха национальнай үҥкүүтүн таьаарбыта, суусчэкэ үҥкүүнү аан дойду сыанатыгар таһаарбыт.

«Традиционные танцы саха; идеи, образы, лексика» (Новосибирск.наук. 2005), «Образы олонхо: кинетика и одежда» (2010) кинигэлэри, уонна 150 ча араас ыстатыйалары таһаарбыт.

Үрүҥ көмүс мэтээлинэн, араас бочуотнай грамотанан наҕараадаламмыт.