Сабыдыал

Сабыдыал диэн туохха эмэ туох эмэ күүһэ биллиитэ эбэтэр холобура тиийиитэ, батыһыннарыыта. Үчүгэй сабыдыал. Туора сабыдыал. Килиимэккэ тастыҥ сабыдыал. (1,368). Сабыдыал "Туох барыта икки өрүттээх" диэн этиигэ сөп түбэһэн икки өрүттээх өйдөбүлү үөскэтэрэ тылдьыппытыгар этиллэн сылдьар.

Дьай ордук киһи өйүгэр-санаатыгар сыһыаннаах буоллаҕына сабыдыал киһи оҥорор быһыытыгар, буор кутугар ордук чугас. Дьайыы сабыдыалы оҥорор. Сабыдыалтан киһи оҥорор быһыылара быһаччы уларыйаллар.

Куһаҕан сабыдыал куһаҕаны үтүктүүттэн, куһаҕан санаалары иҥэринииттэн үөскүүр. «Куһаҕаны үтүктүмэ» диэн куһаҕан сабыдыалга киирэн биэримэ диэн үөрэтии төрүтэ буолар. «С кем поведешься, что и пожнешь» диэн этии бу сабыдыал суолтатын быһаарар.

Ханнык баҕарар хамсааһын икки өрүттээх. Сабыдыал эмиэ дьай курдук үчүгэйдээх уонна куһаҕаннаах. Үчүгэй сабыдыал диэн үчүгэй санаалары үөскэтэр быһыы. Спорт үчүгэй сабыдыаллааҕын бары билэллэр, эттэрин-сииннэрин дьарыктыы сатыыллар.

Тулалыыр дьон оҥорор куһаҕан быһыылара атыттарга куһаҕан сабыдыалы үөскэтэллэр. Эдэрдэр саҥаны айыыны оҥоро сатыыр санааларыгар оҕустараннар куһаҕан сабыдыалга киирэн биэрэллэрин сахалар таҥараларын үөрэҕэ "Айыыны оҥорума" диэн этэн хааччахтыы сатыыр.

Араас дьайыыларга, сабыдыалларга киирэн биэрбэт туһугар оҕо, киһи майгына кытаанах, чиҥ, ийэ кута үчүгэй үгэстэринэн иитиллибит буолара эрэйиллэр. Чэпчэки майгылаах киһи араас дьайга, сабыдыалга киирэн биэрэрэ элбиириттэн майгынын дьарыктаан, кытаатыннаран биэрэрэ, «Саха өһөс, онтон оҕото өссө өһөс» диэн өс хоһоонун тутуһара ирдэнэр.

Саха дьоно өй-санаа уратыларын, уларыйарын, киһиэхэ биллибэтинэн дьайар күүстээҕин арааран билэннэр тылларыгар былыр үйэҕэ киллэрбиттэр. Хас биирдии тылларга дорҕооннорун дьайыыларыгар сөп түбэһэр өй-санаа иҥэн сылдьарыттан тыл олус күүһүрэр, иччилэнэр. Саха тылын харыстааһын диэн тыл дорҕооннорун уларыппат буолуу ааттанар. Саҥа, "аньыы" диэн саха тылыгар суох тылы киллэрэ сатааһын сахалыы өйү-санааны алдьатыы буолар.

Туһаныллыбыт литература

1. Афанасьев П.С. Саха тылын быһаарыылаах кылгас тылдьыта. - Дьокуускай: Бичик, 2008. - 680 с.