Лукачевкая Александра Дмитриевна

Лукачевская Александра Дмитриевна (15.10.1932–10.09.2014) — сэрии оҕото.

Оҕо сааһа

1932 сыллаахха алтынньы ый 15 күнүгэр Уус Алдаҥҥа Өнөр нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата Лукачевскай Дмитрий Ионович, ийэтэ Афанасьева Татьяна Семеновна.

Кинилэр тыа ыалын сиэринэн сүөһү-ас ииттинэн олорбуттар, кэлин холкуоска киирбиттэрэ. Саҥа улаатан сүүрэ сылдьар кэмигэр иккис оҕолоро төрүүр. Дьоно Мааса диэн сүрэхтииллэр. Онон аҕас-балыс кыргыттар төрөөбүт Кэлэдимэ, Таастаах, Харыадыйа алаастарга кинилэр чөл айылҕаларыгар оонньоон-көрүлээн кыра оҕо саастара ааспыт. Ийэлэрэ Татыйаас эдэр сааһыгар олохтон туораан хаалар. Холкуоска аҕалара икки хараҥаны ыпсаран, харытын күүһүнэн үлэлээн дохуот аахсара. Сэрии иккис сылыттан ыраах айаҥҥа таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыта. Үлэ саамай кытаанаҕа ол эбит. Ол үлэҕэ кыайыгас, тоҥору-хатары тулуйар нэһилиэк чулуу дьонун талан Аааллаах Үүн таһаҕаһын көтөҕүүтүгэр ыыталлара үһү.

Аҕатын бу унньуктаах айанын туһунан бу курдук ахтара: «Мин өйдүүрбүнэн, кыһыҥҥы суол турда да, ыраах айаҥҥа турунара. Ол кэннэ саас суол алдьаныыта ыран-сылайан кэлээхтиирэ. Оччотооҕуга айанньыттар барыылара улахан сүпсүлгэн буолара. Обуоска аттара сиир отун тиэнэн, кыстыыр өйүөнү ылан барара. Тааттаннан айаннаан Алдан өрүһү туораан, таас хайалара быыстарынан, наар үрэҕи батыһа айанныыллара үһү. Охотскай Перевозтан Ааллаах Үүн эдбэх бириискэлэригэр, базаларга сайын устата мунньуллубут ас-үөл, таҥас-сап, туттар тэрил, эҥин эгэлгэ таһаҕас, тиэхиньикэ саппааһын эҥин тиэрдэллэр эбит. Онно хас да сиргэ улахан кутталлаах буомнар бааллара диэн аҕамкэпсиирэ. Тааҥнаан сүүрүгүрэ сытар таас үрэҕи, сылгы тоҥ сааҕын көтүтэрсиллиэлээх миэстэни, «Сэттэ Дабаан» диэн хайаны өрө-таҥнары туораан тиийэллэрэ. Аара хонор симиэбийэлэр (зимовье) бааллара диирэ. Ардыгар хонук сиргэ тиийбэккэ, таһырдьа суолга да хонон турар түбэлтэ тахсара үһү. Бу курдук, кыһыны быһа дьиэтиттэн тэйэн сылдьаахтыыра. Аҕабыт оннук үлэлии сылдьар кэмигэр биһигини абаҕабыт Сөдүөт Балбааратынаан көрө сылдьыбыттара уонна оскуола интэринээтигэр олорбуппут. Онно сороҕор тээтэбитин ахтан, иккиэйэҕин куустуһан олорон ытаһарбытын өйдүүбүн. Тээтэбит кэлээт да, сынньанар бокуойа суох, сааскы  ыһыыга сылдьара, онтон окко киирэрэ. Аҕабыт бииргэ төрөөбүт убайа Мэхээлэ Үлэ фронугар ананан сэрии былаһын тухары Сангаар шахтатыгар үлэлээбитэ». Аҕата Миитэрэй итинник хоһуун айанньыт эбитин оҕолоругар номох гынан кэпсиирэ.

Сэрии кэнниттэн

Сэрии кэнниттэн аҕата кэргэн ылбыт. Ылдьааналаах үс уол үс кыыс оҕоломмуттара. Хомойуох иһин, оскуолаҕа ситэ үөрэммэтэх түөрт эрэ кылааһы бүтэрбит. Мааса сэттэ кылаастаах Өнөр оскуолатын бүтэрбит.

Уус Алдаҥҥа элбэхтэ кураан сайын буолара. Нэһилиэктэр элбэхтэ сүөһүлэрин от үүммэккэ атын үүнүүлээх оройуоннарга кыстатарга күһэллэллэрэ. Биир оннук сыл Өнөрдөр Нам Арбыныгар Кириэмтээххэ сүөһүлэрин кыстаппыттар.

Дьиэ кэргэнэ

Сүөһү көрөн олорон, Колесов Иннокентий Николаевичка 18 сааһыгар кэргэн тахсыбыт. Үксүн ас астааччынан сылдьыбыт. Наар муустаах уунан туттар буолан, сүһүөхтэрэ ыалдьара. Кэлин Арбынтан Көбөкөҥҥө көспүттэр, дьыссаакка ньээҥкэнэн үлэлээбитэ.

Уон биир оҕоломмуттарыттан тоҕуһа хаалан, бары улаатан, туспа ыал буолбуттара. Билигин сүүрбэ сиэн, уон сэттэ хос баар. Кини киэҥ, холку майгыта дьоҥҥо-сэргэҕэ сөбүлэтэрэ. Олорбут нэһилиэгэр чүөчэ Саня диэн ааты мээнэҕэ иҥэрбэтэхтэрэ. Кийииттэригэр сэрэнэн намыыннык сыһыаннаһара, маанылыыра. Кини уруу аймах дьонуттан, төрөөбүт улааппыт Эһэлээҕиттэн тэйдэр да быстыспат ситимин өйүттэн-сүрэҕиттэн араарбакка сылдьыбыта. «Мин элбэх аймахтаах киһибин» диэн киэн туттан кэпсиирэ.

Наҕараадалара

Александра Дмитриевна «Ийэ албан аат» уордьан толору кавалера, «Үлэ бэтэрээнэ» мэтээллээх.

Литература

А.С.Черноградскай, В.П.Иванов, Н.Н.Литвинцев, А.Д.Попова Олох өһүөтүн көтөхсөн: сэрии сылларын оҕолоро - Дьокуускай: Алаас, 2020, 552 с.

Өссө маны көр

• Исакова Мария Дмитриевна