Кремний
Кремний диэн химия ууһуга, бэлиэтэ Si, атом нүөмэрэ 14. Кремний кытаанах, кэбирэх кристаллыҥы сэк, күөх-бороҥ килбэҥнээх. Металлоид уонна аҥар аһардааччы. Периодтаах таабыл 14 бөлөҕөр киирэр. Йенс Якоб Берцелиус 1823 сылга кремнийы аан-бастаан ыраас быһыытынан арааран таһааран дьүһүннээбитэ. Кремний оксидтара силикат диэн ааттаах анион кэргэнин үөскэтэллэр. Кремний ууллар температурата 1414 °C, оргуйар температурата 2355 °C. Кремний кудай куйаарыгар ахсыс ордук дэлэй ууһук буолар. Космос быылыгар, планетоидтарга, планеталарга араас быһыыларынан киэҥник тарҕаммыт. Сир хаҕа 90% силикат минералларыттан турар. Кремний Сир хаҕар абалык кэнниттэн иккис дэлэй ууһук буолар. Кремнийдаах материаллары экономика араас эйгэлэригэр туһаналлар: туой, кумах, таас, хайыр таас, керамика, фарфор, өстүөкүлэ. Карборунд курдук кремний холбоһуктарын чочуйар уонна бөҕөргөтөр компоненнар быһыытынан туһаналлар. Кремний силикон диэн биллэр синтетик полимердар олохторо буолар. Бүгүн аан дойду экономикатыгар кремний улахан сабыдыаллаах. Күүскэ ыраастаммыт ууһук кремнийы электроникаҕа туһаналлар. Смартфон уонна көмпүүтэр курдук аныгы технологиялаах тэриллэр транзистордара уонна чиптара бары кремнийтан тутулуктаахтар.