Дьячковскай Константин Николаевич - Туйаарыскай
Дьячковскай Константин Николаевич — Туйаарыскай (03.06.1915—20.03.1976) — оҕолорго анаан суруйбут бэйиэт, суруналыыс, Саха АССР култууратын үтүөлээх үлэһитэ. 1957 сыллаахтан ССРС СС чилиэнэ.
Олоҕун олуктара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Амма улууһугар 1915 сыл бэс ыйын 3 (бэс ыйын 5?) күнүгэр Чурапчы улууһугар Хоптоҕоҕо Феофановтар диэн дьадаҥы ыалга төрөөбүт. Аҕата Лааһар, ийэтэ Устинья элбэх оҕолоохторо үһү, ол иһин 3 эрэ ыйдааҕар Амма5а баар аймахтарыгар иитиэххэ биэрбиттэр. 5 сааһыгар диэри бэрт маанытык улаатан истэҕинэ, ийэтэ эмискэ өлөн хаалар. Онтон аҕата өлөн, 3 ийэҕэ, 3 аҕаҕа иитиллэн сүһүөҕэр турар. Олоҕун үгүс өттүн Мэҥэ улууһун 1 Мэлдьэхси нэһилиэгэр Хорообукка олорбута. Ол иһин бу сири төрөөбүт дойдутунан ааҕара.
Толорута суох алта кылаастаах орто оскуоланы бүтэрбит, култууралыы-сырдатар үлэнэн дьарыктаммыт, оройуон уонна өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар үлэлээбит.
1950 сыллаахтан ССКП чилиэнэ.
Төрөппүт Виссарион диэн уоллаах, Туйаара, Минадора, Виса, Костя диэн сиэннэрдээх.
1976 сыллаахха кулун тутар 20 күнүгэр өлбүтэ. Майа кылабыыһатыгар көмүллүбүтэ.
Айар үлэтэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]К. Дьячковскай литератураҕа 30-с сыллар бүтүүлэригэр киирбит. Оҕолорго аналлаах бастакы хоһоонноро 1936 сыллаахха «Бэлэм буол» хаһыакка бэчээттэммиттэрэ уонна тута биһирэбили ылбыттар.
«Бэлэм буолга» бэчээттэммит хоһооннорбор бэйэм ньирэйбин суруйбутум истиҥник тахсыбыт эбит буолла5а… Кыра сылдьаммын саҥа төрөөбүт ньирэйи кытта харса оонньуурум…хоһооннорум бары да бэйэм олохпун хоһуйбут хоһооннорум этилэр. Ол гынан баран, оҕо хараҕынан, сүрэҕинэн суруллубут буоланнар, табыллыбыт, биһирэммит буолуохтаахтар
, — диэн бэйиэт бэйэтин бастакы хоһооннорун туһунан Г. Куриловы кытта кэпсэтиитигэр ахтар.
Хоһооннорун бастакы хомуурунньуга 1953 «Мутукча» диэн ааттанан с. тахсыбыт. Мантан утуу-субуу оҕолорго аналлаах 16 кинигэ тахсар.
Бэйиэт эдэр ыччакка анаан өр, 40-ча сыл устата үлэлээбит. Кини бэйэтин кэминээҕи суруйааччылартан саамай уһуннук, элбэҕи оҕоҕо анаан суруйбутунан уратылаах. Оҕолорго анаан кини саха поэзиятын көмүс фондатыгар киирбит үгүс хоһооннору остуоруйалары, үгэлэри, таабырыннары, чабырҕахтары, поэмалары, олоҥхо-остуоруйаны суруйбута, кинигэ гынан бэчээттэппитэ.
Кини нуучча биллиилээх суруйааччыларын С.Михалкову, С. Маршак, К. Чуковскай, А. Барто сахалыы саҥардан кырачаан ааҕааччыларга үчүгэй бэлэҕи оҥорбута. Нууччалыы ааҕар оҕолорго анаан 60-с сылларга «Неумеха», «Походная деревня» диэн кинигэрлэрэ тахсыбыттара. Константин Туйаарыскай хотугу ноуоттар суруйааччыларын П.Ламутскайы, Г.Куриловы, В.Лебедевы уо.д.а. саха ааҕааччыларыгар билиһиннэрбит улахан өҥөлөөх. Тылбааһа манан эрэ бүппэт, өссө монгол, бурят, Тува, Горнай Алтай, башкир, киргиз, казах, калмык поэттарын айымньыларыттан сахалыы тылбаастары булуохха сөп.
Дьячковскай 20-чэ хоһоонноро ырыалар буолбуттара.
Мэтээллэринэн уонна Бочуот грамотатынан наҕараадаламмыт[1].
Аатын үйэтитии
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Константин Дьячковскай — Туйаарыскай аатынан оҕолорго уонна эдэр ыччакка аналлаах сыллааҕы республиканскай литературнай бириэмийэ олохтоммут.
Библиография
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Мутукча: Хоһооннор. Кыра уонна орто саастаах оҕолорго. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1953. — 35 с.
- Айанньыт: Хоһооннор. Кыра уонна орто саастаах оҕолорго. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1957. — 32 с.
- Таас симэх: Хоһооннор, поэма. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1959. — 48 с.
- Тыллаах чыычаах: Хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1960. — 44 с.
- Току-току ньээм-ньээм: Оскуолаҕа киириэн иннинэ саастаах оҕолорго. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1961. — 24 с.
- Хоро салаҥ: Кыра саастаах оскуола оҕолоругар. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1964. — 39 с.
- Чээн: Кыра саастаах оҕолорго. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1964. — 44 с.
- Куба куорсуна: Хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1965. — 80 с.
- Оҥоойук: Хоһооннор. Кыра уонна орто саастаах оскуола оҕолоругар. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата,1967. — 28 с.
- Ача: Хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1968. — 208 с.
- Ийэм күөччэҕэ: Хоһооннор. Кыра саастаах оҕолорго. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1970. – 56 с.
- Көмүс далаһа: Хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1970. — 80 с.
- Чэччи: Детсад оҕолоругар хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1973. — 40 с.
- Быыра баадьай: Олоҥхо—остуоруйа. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1974. — 40 с.
- Алаһа: Хоһооннор, поэмалар. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1975 — 143 с.
- Аҕа алгыһа: Хоһооннор, поэмалар. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1986. — 173 с.
- Ийэм күөччэҕэ: кыра саастаах оҕолорго хоһооннор. — Дьокуускай, 2000. — 42 с.