Вино
|
|
| Кыhыл уонна маҥан вино | |
Вино (лат. vinum) — виноград көөнньүллүбүт уутуттан оҥоhуллар арыгылаах утах. Виноград сахара, аhыыта, энзима уонна да атын эбиитэ суох бэйэтэ көөнньүллэр. Сороҕор испиир эбиллэр. Вино уhун историялаах: винону аан бастаан аныгы Грузия, Исраил уонна Иран баар сирдэригэр оҥорор буолбуттара (б.э. 6000 с. иннинэ). Винолар саастарынан уонна өҥнөрүнэн арахсаллар.
Этимология[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Үксүн былыргы орто средиземноморскай термининэн ааҕыллар; индоевропейскай тылларга, сорох ыал тылларыгар уонна картвель тылларыгар (д.-греч. ГОК, лат. тумукча, ам. ГЭС, готск. уэбин, д.-в.-нем. көр, груз. эвино, араб. wayn, д.-евр. jajин), орто дойдуга баар тыллар Кавказ уонна кыра Азия диэн тугун, онтон чугас тыллара суох буолалларын кытта сөбүлэһэллэр. Славянскай тылларга (холобур, славянскай тыллар. вингга) латиницаттан, эбэтэр Герман бөлөхтөр тылларыттан киирбит; латинеяттан киирии версията Европаҕа виноград үүннэриитэ ордук римляннар тарҕаналларын кытары сөбүлэһэллэр.
Сорох учуонайдар бу тылы грузиннар үөскээбиттэрин уонна кини индоевропей тылларынан киирбитин туһунан этэллэр. Сторонники этой точки зрения утверждают, что в картвельских языках семантическая связь слова «вино» (ღვინო — ghvino, ღვინი — ghvini, ღვინალ — ghvinal) восходит к глаголу «ghvivili» (ღვივილი, цвести, довести до кипения, бродить) и корнем «GHV» (ღვ), который является общим семантическим корнем множества картвельских слов (например, «gaghvidzeba» — გაღვიძება — пробудить, «ghvidzli» — ღვიძლი — печень и пр`.). Ону таһынан, виноград лозатын уонна э. э. ИНН. VI тыһыынчаҕа диэри күүстээх арыгыны оҥорууну оҥорууну ордук эрдэтээҥи бигэргэтиилэр Грузия сиригэр- уотугар булуллубуттара саамай биллин диэн грузинскай тылга тиэрдиллиэхтээх.
Арыгы оҥоруу[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Арыгыны оҥорон таһаарыы икки сүрүн ыстаадаҕа үллэрэллэр: арыгыны эдэр арыгыны ылыыга тиийэ переработкалыыр бастакы арыгы, иккис утах, эдэр арыгыны туттарыыга, эдэр арыгыны иһиигэ. Бүтэһиктээх вкус уонна сибэкки иккистээн ааҕыллар.
Виноград бастакы эпэрээссийэтэ арыгы атыытыгар тахсар: пресс- үлтүрүтүү. Үрүҥ арыгыны оҥорорго бу түһүмэххэ виноград сүмэһиниттэн мезаны араараллар. Онтон сутулу чаҥҥа уураллар; үксүгэр технологиялар бу түһүмэххэ айылҕа хонтуруола суох буолуутун тохтотор бактериялары өлөртүүллэр. Хонтуруол барыыта үксүн температураҕа 20-22 кыраадыс (үрүҥнэргэ) уонна 28-30 (кыһыл арыгыга анаан) ааһар. Бу процесска сахарал билиитигэр уонна углекислай гаһы киллэрэллэр. Үүнүү 4-10 хонукка диэри, остуол арыгылара — 4-6 күн, хаачыстыбалаах үрүҥ арыгылар — 5-7 күн, кыһыл күн — 7-10 күн устата салҕанар. Эдэр арыгы бытарыйыытын тохтоппутун кэннэ, ыйааһыннаах чаастар тииҥ, бентонит (туой), желатина эбиллибит араас веществолары эбэн- сабан сырдатыы түһүмэҕэ ыытыллар. Арыгыны, ньыманы туттуу саҥа технологиятыттан уонна ньыманы салгыы тулуйбакка, арыгыны кэмчилээн батарарга, кислороду байытарга, фильтрдыырга уонна бытархай чаастары тэйитэргэ фильтрдыыр кыахтаахтар.[1]