Васильев Сергей Степанович
Васильев Сергей Степанович — Борогонскай (25.09.1908—11.05.1975) — бэйиэт, публицист уонна очеркист, ССРС суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ.
Олоҕун олуктара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1907 сыл балаҕан ыйын 25 күнүгэр Бороҕон улууһун (билигин Уус-Алдан) Бастакы Суотту нэһилиэгэр «Бөрө бастаах» диэн сайылык алааска элбэх оҕолоох дьадаҥы ыалга төрөөбүтэ. 13 саастааҕар 1920 с. оскуолаҕа үөрэнэ киирэр. 1926 с. Дьокуускайга Педтехникумҥа үөрэнэ киирэр. Техникум комсомольскай ячейкатыгар сэкиритээрдиир.
1930 сыллаахха, бүтэрэн баран, Уус-Алдан улууһун үөрэҕин салаатын сэбиэдиссэйинэн ананар. Сири саҥаттан түҥэтиигэ (земпередел) уонна коллективизацияҕа көхтөөх кыттыыны ылбыта. Сотору кэминэн Ойуунускай этиитинэн Саха Сиринээҕи кинигэ кыһатыгар политическэй-маассабай литература эппиэттиир сэкиритээрэ буолар.
1931 сылтан ССКП чилиэнэ.
1932 с. муус устарга Мэҥэ Хаҥалас оройуонун ситэриилээх кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн аныыллар. 1934 с. Ньурбаҕа, оччотооҕу Мэгэдьэк оройуонугар, эмиэ оройуон ситэриилээх кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн аныыллар. Бу кэмҥэ тыа сиригэр оччотооҕуга ханна да суох култуура уонна сынньалаҥ пааркатын ыччаты көҕүлээн туттарбыта. 1937 с. сайыныгар Дьокуускай Горсоветын исполкомун бэрэссэдээтэлинэн ананар. Икки улахан оройуоҥҥа ситиһиилээхтик үлэлээбит Сергей Степановичка өрөспүүбүлүкэ киинин, Дьокуускай куораты, кылгас кэм иһигэр хаалыыттан таһаарар сорудах сүктэриллэр. Элбэх үлэни ыытан эрдэҕинэ, 1938 с. күһүөрү кыһын «Эн үчүгэй үлэҕинэн олус аатыран эрэҕин, тохтоторго сөп буолла», — диэбит курдук буолар. «Ньурбалар дьыалалара» диэн ааттанан партия обкомун бюрота буолар. «Үлэ повинноһын туһанан дьону күһэйэн үлэлэппит» аатырар уонна 1938 с. алтынньы 9 күнүнээҕи быһаарыытынан Ньурбатааҕы райком сэкиритээрин К. И. Шараборины уонна Дьокуускай куорат сэбиэтин бэрэссэдээтэлин эбээһинэстэриттэн устарга уонна иккиэннэрин партияттан таһаарарга уураахтаабыттара. Ону тэҥэ куорат сэбиэтин Пленумун састаабыттан таһаарбыттара, Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин дьокутаатын эбээһинэһин толорорун боппуттара, Саха суруйааччытын холбоһугуттан таһаарыллыахтааҕын туһунан этиллибитэ. Сыл аҥаара дьиэ хаайыытыгар олорбута.
Ол да буоллар сымыйа буруйдааһыҥна сөптөөх харданы биэрбитэ. Кини ааһынар дьыалата партия Киин кэмитиэтин хонтуруоллуур хамыыһыйатыгар иккитэ көрүллүбүтэ. Бастакытыгар урукку быһаарыыны оннунан хаалларбыттара. Иккиһигэр эрэ 1939 с. муус устар 1 күнүгэр кинини партия кэккэтигэр чөлүгэр түһэрбиттэрэ.
1975 сыл ыам ыйын 11 күнүгэр өлбүтэ.
Айар үлэтэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Суруйааччы кыра эрдэҕинэ Суоттуга элбэх олоҥхоһут уутуйан уөскээбит сирэ эбит. Поэт бэйэтэ этэринэн, «сүүрбэттэн тахса улахан олоҥхоһут тэҥҥэ үөскүү сылдьыбыт» эбит. Олоҥхоһут Тиэхэн (Васильев Тихон Иванович) уонна Наара Суох (Охлопков Петр Аммосович) ордук аатырбыттар, кинилэри сэргэ Күндээр (Львов Михаил), Бүччүкүнэ (Татаринов Николай Яковлевич), Быыкаайык (Васильев Василий Гаврильевич), Тирээп (Васильев Устин Саввич) о. д. а. бааллара.
Техникумҥа үөрэнэ сылдьан Сата Баһылайап, Борогонец диэн ааттарынан ырыалары уонна хоһооннору «Кыым», «Хотугу ыччат», «Эдэр бассабыык» хаһыаттарга таһаартарар. Бастакы улахан айымньыта «Арамаан артыала» поэма 1929—1930 сылларга «Кыһыл ыллык» сурунаалга уонна «Эдэр бассабыык» хаһыакка бэчээттэммитэ. Ол кэнниттэн «Сэттэ туруйа» диэн поэманы, элбэх хоһооннору суруйталаабыта өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар, кэлин «Мэҥэлэр хайа үрдүгэр» (1935) диэн бастакы хомуурунньугар бэчээттэммиттэрэ.
Кинигэлэрэ
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Талыллыбыт айымньылар. — Т. 1—2. — Дьокуускай, 1966—67.
- Нуучч. тылбааһа — Северные поэмы. — М.—Якутск, 1953.
- Священный Ильмень. — Дьокуускай, 1968.
- Талыллыбыт айымньылар: Хоһооннор, поэмалар. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1948. — 108 с.
- Мэнэлэр хайа үрдүгэр: Хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1935. — 73 с.
- Ньурба биэрэгэр: Хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1939. — 60 с.
- Айхал: Поэма. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1943. — 64 с.
- Андаҕар: Хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1943. — 40 с.
- Ленскэй абатыйыыта: Поэма. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1943. — 59 с.
- Бухатыырдар: Хоһооннор. — Дьокуускай: Кинигэ кыһата, 1944. — 68 с.
Наҕараадалара уонна ытык ааттара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- «Бочуот Знага» уордьан
- «Бочуот Знага» уордьан
Аатын уйэтитии
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Ньурба куоракка памятник Хоноҕор орто оскуолата кини аатынан ааттаммыт
Кини туһунан
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Семенов И. Партия эрэллээх уола. — Дьокуускай, 1962.
- Өлбөт өрөгөй (Поэт Сергей Васильев олоҕо, үлэтэ, айымньыта). Н. З. Копырин. — ГЧИ, 2007.