Артыыстар омугу эһэллэр

Артыыстар омугу эһэллэр диэн этии дьон бары кэрэтик көстө, артыыстыы сылдьар кэмнэрэ кэллэҕинэ, үлэ-хамнас хааларын биллэрэр. Кэлии үлэни кыайар омуктар баһылыыр кэмнэрэ кэлэрэ омук уларыйарыгар тириэрдэр.

Радио, телевизор, киинэ аһара сайдыыларынан туһанан Россияны, дьон өйүн-санаатын салайыыны артыыстар быһаччы уонна сатабыллаахтык оҥорор кыахтаннылар. Дьоҥҥо үчүгэйдик көстөр, сатаан-табан оҥостор, минньигэстик саҥарар артыыстар бастакы күөҥҥэ тахсаннар баһылыыр, салайар оруолу ыллылар.

Артыыстааһын солумсах буолууну, туох саҥа, ураты баарыгар көтүөккэлээн иһиини улаатыннарар. Аныгы үйэҕэ араас гомосексуалистар элбээһиннэрэ, “однополые браки” тарҕаныылара артыыстар солумсахтара аһара улааппытын биллэрэллэр.

Дьон үксэ телевизоры көрөр, истэр буоланнар куруук артыыстары көрөллөр, тугу этэллэрин истэллэр, үтүктэн үөрэнэллэр. Бары депутаттар кыайа-хото артыыстааһыны, элбэх сымыйаны эрэннэриини, сымыйанан да буоллар үөрбүтэ-көппүтэ буолууну баһылаатахтарына эрэ сатанар.

Артыыстар олус элбэхтик көрү-күлүүнү туһаналлара оҕолору, эдэрдэри олоҕу табатык сыаналыылларын суох оҥорор, түргэнник байыы, быстах санаалар диэки халытан үлэни-хамнаһы хаалларалларын үөскэтэр. Үлэни ыарахан, хамнас кыра диэн күлүү-элэк оҥоруулара эдэрдэри үлэттэн тэйитэр.

Телевизоры артыыстар баһылааһыннара элбэх дьону албынныыр кыахтарын аһара улаатыннарда. Албынныыр майгы, араастаан ньаамырҕаан саҥарыы элбээһинэ артыыстааһын саха дьонугар барыларыгар тарҕаныытын үөскэттэ. “Нь” дорҕоону туһанан саҥарыы сахалыы ньаамырҕааһын диэн ааттанар уонна оҕолору, дьахталлары албыннааһыҥҥа анаан-минээн туттуллар. Тыл үөрэхтээхтэрэ “нь” дорҕоону туһанан сахалары барыларын албыннаан ийэ диэн төрүт тылы "иньэ" диэҥҥэ уларыта сатыыллар. 

Өй-санаа саҥарыыттан үөскүүр уратытын арааран билэн учуонай Попов Б.Н. маннык суруйан сэрэтэр: “Саҥарар куолаһын уларытан сыыбырҕаан, ньаамырҕаан саҥарааччыттан сэрэн. Бэйэҥ хаһан да инньэ гыныма: албын-түөкэй дьон үгэстэрэ”. (1,90).

Албыннааһын артыыс обраһа, өйө-санаата. Артыыстар атын дьону үтүктэн көрдөрөллөрүттэн албынныыр санаалара улаатан хаалар. Албын үчүгэйдик көстөрүнэн, минньгэстик иһиллэринэн элбэх дьоҥҥо үчүгэй курдук көстөрүттэн, биллэриттэн онно киирэн биэрэччилэр элбииллэр.

Кинилэр атын киһини үтүктэн көрдөрүүлэрэ ол киһи обраһын бэйэлэригэр ылыннахтарына, атын дьону, көрөөччүлэри кыайа-хото албыннаатахтарына эрэ кыаллар. Артыыс үтүктэр киһитин өйүгэр-санаатыгар киирэн хаалыыта бэйэтин өйүн-санаатын уларыта сылдьарыгар тириэрдэр.

Ю.И.Мухин этэринэн Путин В.В. оруолун ханнык эрэ косметическай операцияны барбыт артыыс двойник буолбута оонньуу сылдьар. (2). Дьон баҕа санааларыгар сөп түбэстэҕинэ харахтара, кулгаахтара бүөлэнэр, көрөллөрүн да көрбөт, истибэт буолаллар. 2005 сыллааҕы В.В.Путин 2018 сыллаахха көстөр киһиттэн биллэр уратылааҕын ким да таба көрбөт. Россияҕа 2018 сыллааҕы президент быыбарыгар К.Собчак уонна Е.Гордон диэн дьахталлар кыттыһаннар артыыстааһын Россия дьонугар барыларыгар тарҕаммыта билиннэ.

“Ырыаһыт олоҕо эрэйдээх” диэн сахалар этэллэр. Айылҕа биэрбит үчүгэй күөмэйдээх, талааннаах ырыаһыттара аҕыйах буолар этилэр. Олох сайдыыта араас тиэхиникэлэри сайыннаран “микрофон” ырыаһыттара аһара элбээннэр артыыстааһын аһара үксээтэ. 

Артыыс дьоҥҥо үчүгэйдик көстөөрү бары албынын барытын туһанар, кэрэ буолууну үөскэтэр. Кэрэ буола, үчүгэйдик көстө сатааһын сымыйалааһыны, дьону албыннааһыны элбэтэр. Биллэр-көстөр артыыстар сабыдыаллара улаатыытыттан аныгы дьон албынната сылдьарга үөрэнэн хааллылар.

Артыыстааһын үчүгэй, үрүҥ, элбэх хамнастаах чэпчэки үлэлэн ааттанар. Куруук үлэлээн эрэйдэммэккэ эрэ элбэх харчыны булунар артыыс буолар баҕа санааҕа Россия эдэрдэрэ бары ыллардылар. Кэрэ буолуу кэнниттэн үлэ-хамнас кыаттарбакка омук эстиитэ кэлэрин уһун үйэлээх саха дьоно билэллэр. Кэрэ кэнниттэн кэрэх диэн тыл кэлэрэ хамсаабат, уларыйбат турукка киирэн, дьон салла көрө сылдьар буолууларыгар кубулуйуу ааттанар.

Артыыстар кэрэ диэки аһара баран халыйыылара, үчүгэйдик көстө сатааһыннара сэти үөскэтэр. Кэрэ буолуу кэнниттэн кэлэр сэт омугу уларытар, эстиигэ тириэрдэр. Кэрэ киһи үлэлээбэт, кэрэтин эрэ көрдөрө, артыыстыы сылдьарыттан, үлэ-хамнас хааларыттан кэлии омуктар баһыйан, барыһы биэрэр бары үлэттэн туоратан кэбиһиилэригэр тириэрдэр. (3,114). Кэлии омуктарга баһыттаран, үлэлиир миэстэни былдьатыыттан омук эстиитэ саҕаланар.

Саҥа эра саҕаланыытыгар Римҥэ “Хлеба и зрелищ” (лат. Panem et circenses, сах. Килиэп уонна көстүүлэр) диэн этии тарҕаммыт кэмигэр артыыстааһын аһара барбыта быһаарыллар. Бу кэмҥэ Римскэй империя эстиитэ саҕаланан тус-туспа государстволар үөскээбиттэрэ.

Билигин артыыстааһын аһара баран кырдьыгы көнөтүнэн этэр киһини сөбүлээбэттэр, туората сатыыллар. Саха омуга сайдыытын, хоту сиргэ төрүт олохтооҕун туһунан кырдьыгы этэ сатаабыт Сомоҕоттону туоратан, үлэтиттэн үүрэн сордообуттара эрээри, билигин кырдьыга тахсан сылдьар.

Кырдьык истэргэ кытаанах, албыннааһын курдук киһини үөрдэ, киһиргэтэ сатаабат, көрөргө кылапачыйбат, бороҥ буолан көрө түһэри кытта үчүгэйэ, туһалааҕа биллибэт курдук. Ол иһин элбэх дьон, ордук эдэрдэр кырдьыгы булаллара уустугурар. Үлэлии үөрэнии, куруук үлэлээһин, олоххо уопутуруу кырдьыгы буларга кыах биэрэллэр. “Кырдьык хаһан да кыайа турар” диэн өс хоһоонунан этэн сахалар кырдьык хайаан да кыайарын биллэрэллэр. (4,61).

Урукку кэмнэргэ православнай таҥара дьиэтэ артыыстары албыннарын билэриттэн, сиэри-туому тутуспаттарыттан дьонунан да аахпат буолара, таҥара дьиэтигэр чугаһаппаттара.

Кыайыылаах үлэ эрэ омугу сайыннарар, уһун үйэлиир. Көрсүө, сэмэй майгылаах, кырдьыксыт, үлэһит саха дьоно үлэҕэ-хамнаска артыыстыы, сымыйалыы, чэпчэки өттүн көрдүү сылдьыы уонна солумсаҕырыы кыаллыбатын билэллэр.  Кыайыылаах, чиэһинэй үлэнэн-хамнаһынан баайы-малы мунньунан аймахтар, омук сайдыыта ситиһиллэр. (5,63).

Омукка артыыстааһын, ырыа-тойук сайдыыта үлэни-хамнаһы хаалларан атыттарга баһыттарыыны үөскэтэн омук эстиитигэр, атын омукка уларыйыытыгар тириэрдэр.

Туһаныллыбыт литература.

1. Попов Б.Н. Киһи киһиэхэ сыһыана. – Дьокуускай: Бичик, 2009. - 96 с.

2. “YouTube” 25.11.2017.

3. Каженкин И.И. Күн таҥара үөрэҕэ. – Дьокуускай: ГБУ РС(Я) “Бизнес-инкубатор”, 2016. – 148 с.

4. Саха таабырыннара, өс хоһоонноро, чабырҕахтара / хомуйан оҥордо И.К.Попов. – Дьокуускай: Бичик, 2006. – 112 с.

5. Каженкин И.И. Үлэ – олох үөрэҕэ. – Дьокуускай: УПК ТРИ, 2010. – 100 с.