Акаары төбө атаҕы иллэҥ оҥорбот

Өй-санаа киһи оҥорор быһыыларын салайарын сахалар “Акаары төбө атаҕы иллэҥ оҥорбот” диэн өс хоһоонноро биллэрэр. Ону-маны, буолары-буолбаты була сатаан оҥоро сатааһыны акаары киһи элбэхтик оҥорорун бу өс хоһооно бэлиэтиир. Ол оҥоро сатаабыта барыта кэриэтэ туохтара эрэ табыллыбаккалар куһаҕаҥҥа кубулуйаллара элбэҕиттэн оннук оҥоро сатыыр киһини акаары диэн ааттыыллар. (1,66).

Бары өйдөөхпүт диэн сананалларыттан акаары диэнтэн өһүргэнэллэр. Биирдэ эмэтэ сыыһа-халты туттунан эбэтэр тиэтэйэн, ыксаан киһи быһыытыгар тиийбэт, акаары киһи оҥорор быһыытын оҥоро охсон баран хомойоллор, санааргыыллар, “акаары да эбиппин” диэн этинэллэр, акаарыларын билинэллэр.

Сахалар өй-санаа үөрэхтэригэр этиллэр өйдөөх уонна акаары диэн тыллар киһи оҥорор быһыылара “Туох барыта икки өрүттээх” диэн этиигэ сөп түбэһэн икки аҥы арахсалларын быһаарар:

1. Өйдөөх киһи оҥорор быһыылара. Киһи оҥорбут быһыыта үчүгэй, киһи быһыылаах, сиэри кэспэт уонна туһалааҕы оҥорууга аналламмыт буоллаҕына өйдөөх киһи оҥорбут быһыыта диэн быһаарыллар.

Өйдөөх киһи оҥорор быһыылара сыыһа-халты буолан тахсаллара аҕыйах, олоҕу сайыннараллар, үлэни-хамнаһы тупсараллар, үчүгэйи, туһалааҕы элбэтэллэр. Дьон бары кэриэтэ үчүгэй быһыылары оҥорон өйдөөх аатырыахтарын баҕараллар.

2. Акаары киһи оҥорор быһыылара. Киһи оҥорор быһыылара киһи быһыытыгар тиийбэт эбэтэр аһара барар, сиэри кэһэр уонна кэлин дьоҥҥо буортулаах буолан таҕыстахтарына акаары, өйө-санаата ситэ тиийбэт киһи оҥорбута арыллан тахсар.

Акаары киһи өйө-санаата ыраахха тиийбэтиттэн бу оҥорор быһыытыттан туох содул үөскээн тахсыан сөбүн дириҥник ырытан быһаарбатыттан элбэх араас саҥаны айыылары, дьон билбэттэрин, оҥорботторун оҥоро сатыыр кыахтанар. Бу оҥоро сатаабыта сыыһа-халты буолара элбэҕиттэн куһаҕан быһыылары элбэтэр. Бу быһаарыыга элбэх сыыһалардаах, өйтөн булуллубут "айыы үөрэҕин" дьайыыта киирсэр. Бу сыыһа өй-санаа дьайыытыттан билигин эдэрдэр оҥорор куһаҕан быһыылара сыл аайы эбиллэн иһэр.

Бииртэн биир саҥаттан саҥаҕа, солунтан солуҥҥа көтүөккэлээн, солумсаҕыран иһии саҕаламмыт үлэни бүтэригэр, тиһэҕэр тириэрдибэтинэн киһилии быһыы буолбатах. Сахалар ити иһин акаарыттан сэрэнэллэр уонна “Акаары төбө атаҕы иллэҥ оҥорбот” диэн өс хоһооно оҥорбуттар.

Бу өс хоһоонун дьайыыта тыа хаһаайыстыбатын сайдыытыгар правительство салайааччылара оҥорор үлэлэриттэн биллэр. Соҕуруу дойдуга олохтоох страустары аҕалан иитэн көрөргө эбии перепель сымыытын элбэҕи сиэххэ баҕаран түргэнник олоххо киллэрэ сатааһын таах хаалбыта. Бу кэмҥэ кыыл сылдьар ыттары кытта охсуһа сатааһын ити өс хоһоонугар сөп түбэһэр.

Тыһыынчанан сылларга кытаанах айылҕаҕа, кырыымчык аһылыкка үөрэммит бэйэ төрүт ынахтарын умнан, быраҕан арҕаа дойдулар улахан ынахтарын ыарахан сыанаҕа атыылаһан аҕалан баран кыайан аһаппакка хоргуталлар уонна элбэх үүтү ыла сатааһын кыаллыбакка эрэй таах хаалар. Салайааччылар саҥаны айыыны оҥоро охсор санаалара элбэҕиттэн араас буолар-буолбат үлэлэргэ республика элбэх харчытын туһата суохха ыһан барыыллар.

Туһаныллыбыт литература

1. Саха таабырыннара, өс хоһоонноро, чабырҕахтара / хомуйан оҥордо И.К.Попов. – Дьокуускай: Бичик, 2006. – 112 с.