Абылай-хан
Абылай-хан (1711—1781) — бүтүн Казах ханствотын хаана. Коркем Уали-султан уола, Абылай хан Каншер сиэнэ, Барак-хаан сыдьаана.
Төрдө уонна аата[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Былыргы суруктарга кини аатын атын көрүҥнэрэ да бааллар, холобур, Абулай, Аблай, Абилмансур Аблай, Облай уонна да атын. Билиҥҥи чинчийээччилэр ордук Абылай диэн суруйаллар, ол эрээри өрөбөлүүссүйэ иннинэ быдан ордук Аблай диэччилэр[1].
Абылай-хан дьиҥнээх аата Абильмансур диэн этэ.
Кини ийэтэ туркмен дьахтара буолуохтаах. Аҕата Абылай 12 саастааҕар калмыктары утары сэриилэһэ сылдьан өлбүт.
Абылай-хан эдэр эрдээҕитин туһунан чопчу туох да биллибэт[2].
Байыаннай лидер[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
1732 сыллаахха Самеке хаан өлбүтүн кэнниттэн Абилмамбет хаан буолбута, Абылай буоллаҕын сэриини салайбыта.
1740 сыллаахха Абилмамбет, Абылай уонна 120-чэ султаннар Арассыыйа империятыгар холбоһуохтарын биллэрбиттэр.
1742 сыллаахха Абылай-хан дьуҥҕаардар сэриилэригэр утарса сатаабыт да хотторон бэлиэн түбэспит.
1743 сыл сааһыгар кини босхоломмута.
1759 сыллаахха Абылай нууччаларга илдьит ыыттан нууччалартан тутулуктааҕын бигэргэппитэ.
1771 сыллаахха Абилмамбет-хан өлбүтүн кэннэ Абылай саҥа хаан буолбута.
1773-1775 сылларга бааһынайдар сэриилэрин кэмигэр Абылай Емелья Пугачевы кытта көрсүбүт уонна кинини өйүөх буолбут.
Дьиэ кэргэнэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Абылай-хан отут уол оҕолоох уонна түөрт уон кыыс оҕолоох этэ. Уопсайа Абылай-хан уон биэстэ ойохтоммута.
Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- ↑ Ахмет Кенесарин. Султаны Кенесары и Сыздык Архыыптаммыт 2018, Бэс ыйын 14 күнүгэр.
- ↑ Раушан Кошенова (2013-10-05). "Образ Абылай-хана в трилогии Ильяса Есенберлина «Кочевники»". http://apgazeta.kz/2013/10/05/obraz-abylaj-xana-v-trilogii-ilyasa-esenberlina-kochevniki/. Retrieved on 2020-05-22.
- История Абылай хана - sauap.org
- Аблай, киргизский хан // Брокгауз уонна Ефрон энциклопедическай тылдьыта: 86 туомнаах (82 т. уо. 4 эб.). — СПб., 1890—1907.
- Абылай-хан
- Расположение памятника в Алматы
- Абылан хан
- Сайт музейного комплекса «Резиденция Абылай хана» в г. Петропавловске
- ОЙРАТСКИЕ РОДСТВЕННИКИ АБЫЛАЙ ХАНА
- Мифы,Магия, Наука, Нурия Бекмаханова Архыыптаммыт 2019, Тохсунньу 5 күнүгэр.
Литература[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- Нәсенов Болатбек Абылай хан Архыыптаммыт 2020, Ыам ыйын 8 күнүгэр. Алматы:Новосибирск, 2005.