Үрүҥү, хараны араарыы
Үрүҥү, хараны араарыы диэн үчүгэйи уонна куһаҕаны тус-туспа арааран олоххо таба туһаныы ааттанар.
Киһи үчүгэйи, үрүҥү уонна куһаҕаны, хараны тус-туспа араарарын олус былыргы кэмнэргэ Күн таҥара үөскэппит. Сырдык, сылаас күнүс кэнниттэн хараҥа, тымныы түүн сабардаан кэлиитэ киһи үчүгэйи уонна куһаҕаны араарарыгар олук буолбут.
Өй-санаа сайдыыта үчүгэй уонна куһаҕан хардары-таары солбуйсан биэриилэрин билииттэн, олору олоххо туһаныыттан үөскүүр. Оҕо өйө-санаата сайдыытыгар үчүгэйи уонна куһаҕаны тус-туспа арааран олоҕор таба туһанар буолуута киһи буолууну ситиһэригэр тириэрдэр диэн сахалар үөрэхтэрэ быһаарар уонна “Үрүҥү хараны араарыы” диэн этиинэн бигэргэтэр. (1,116).
"Үрүҥү, хараны араарыы" диэн оҕо төрөппүттэрин ыйыыларынан, кинилэри үтүктэн улаатан иһэн бэйэтэ өйүнэн-санаатынан салайтаран хайаан да билиэхтээх үөрэҕэ буолар. Үчүгэйи уонна куһаҕаны арааран оҥоруу субу кэмигэр эрэ сөп түбэһэр уратылаах уонна икки өрүттээх өйдөбүллээх айыы диэн тылынан этиллэр. Үчүгэй уонна куһаҕан солбуйсан биэриилэригэр айыы киһи оҥорор быһыыта буоларынан уларыйбат. Киһи үчүгэйи эбэтэр куһаҕаны хаһан баҕарар оҥорор кыахтаах.
Оҕо үчүгэйи уонна куһаҕаны арааран билэн үчүгэйи элбэхтик оҥорор буоллаҕына киһи буолууну ситиһэр. Киһи бэйэтэ үчүгэйи эбэтэр куһаҕаны арааран олоҕор туһанарын сахалыы таҥара үөрэҕэ ирдиир.
Улахан таҥара үөрэхтэрэ киһиэхэ бу үчүгэй, онтон бу куһаҕан диэн арааран этэллэрэ аан бастаан бэйэлэригэр туһалыыр.
Киһи олоҕор субу кэмҥэ тула өттүттэн дьайар үчүгэйи уонна куһаҕаны тус-туспа арааран билии, олору олоххо таба туһаныы олус улахан суолталаах уонна киһи буолууну, киһилии быһыыланыыны үөскэтэр аналлаах. Киһи өйдөөх-санаалаах буоларынан, оҥорор быһыытын атыттарга тэҥнээн көрөн оҥорорунан үчүгэйи, туһалааҕы элбэхтик оҥорор, онтон куһаҕаны, буортулааҕы оҥороро аҕыйах, биир эмэ, арай сыыһа-халты туттунуутуттан үөскүүр куһаҕан быһыылар куһаҕаны оҥорууну элбэтэллэр. (2,76).
Туһаныллыбыт литература
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1. Каженкин И.И. Кут-сүр үөрэҕэ. Дьокуускай: Бичик, 2004. - 128 с.
2. Каженкин И.И. Киһи быһыыта. - Дьокуускай: РИО ГУ РИМЦ, 2005. - 92 с.