Төрөөбүт күн уратыта

Төрөөбүт күн уратыта диэн этии киһи төрөөбүт күнүттэн тутулуктанан эньиэргийэтэ уларыйарын биллэрэр.

Хас биирдии киһи саҥа дьыла төрөөбүт күнүттэн саҕаланар. Киһи олоҕо төрөөбүт күнүттэн олус күүстээх тутулуктаах. Былыргы үөрэхтээх Пифагор оҥорбут, билигин да туһанылла сылдьар гороскуоба эмиэ киһи төрөөбүт күнүттэн тутулуктанан, сыыппаралары туһанан өйүн-санаатын быһаарара билигин даҕаны үгүс сөп түбэһэр өрүттэрдээх.

Киһи этин-сиинин туруга, күүһэ-уоҕа, өйө-санаата сыл устата хас күн, ый аайы уларыйан биэрэн иһэллэр. Ордук төрөөбүт күнүн кэнниттэн этэ-сиинэ эрчимирэн, күүһэ-уоҕа эбиллэн, өйө-санаата сытыырхайан ылар кэмнэрдээҕин спортсменнар билэллэр.

Теннисистка Ирина Дементьева төрөөбүт күнүгэр олус тахсыылаахтык оонньоон уруккуттан араа-бараа оонньуур киһитин эрэллээхтик кыайбыта. Кини бу оонньуутугар олус аҕыйах сыыһалары оҥорон уонна үчүгэйдик таба подачалаан кыайыыны ситиспитэ.

Бары спортсменнары кэтээн көрүү түмүгүнэн төрөөбүт күннэрин кэнниттэн ордук таһаарыылаахтык, үрдүк күүрүүлээхтик оонньуулларын быһаарбыттар.

В. И. Шапошникова диэн чинчийээччи 2000 тахса спортка оҥоруллубут ситиһиилэри спортсменнар төрөөбүт күннэригэр тэҥнээн үөрэппит. Итини тэҥэ, кини 1000 тахса кыра оҕолор куорунан уонна күөмэй ыарыытынан элбэхтик ыалдьар кэмнэрин ааҕан тэҥнээбит. Кини быһаарыытынан спортка саамай намыһах көрдөрүүлэр уонна оҕолор элбэхтик ыалдьар кэмнэрэ киһи төрөөбүт күнүттэн иккис уонна уон иккис ыйдарыгар түбэспиттэр.

Киһи төрөөбүт күнүттэн иккис уонна уон иккис ыйдара олус сэрэхтээх, доруобуйаны көрүнэ сылдьар, аһара ноҕуруускаламмат кэмнэринэн ааҕыллаллар. Былыргы эм-том аҕыйах кэмигэр дьон улаханнык ыалдьыылара уонна өлүүлэрэ бу ыйдарга ордук элбэхтик түбэһэллэр эбит. Ол иһин бу ыйдарга киһи олоҕо биир тэҥник, ол аата соһуччу уларыйан эти-сиини, өйү-санааны аһара долгуппакка эрэ баран иһэрэ ордук.

Маннык эккэ-сииҥҥэ буолан ааһар уларыйыылары киһи эдэр, сэнэх эрдэҕинэ аахайбакка аһарарын иһин, кэлин сааһыран истэҕинэ билэр буолан барар.

Чинчийээччилэр ааҕан-суоттаан таһаарыыларынан спортсменнар саамай үрдүк ситиһиилэрин уонна оҕолор олох аҕыйахтык ыалдьар кэмнэрэ төрөөбүт күннэриттэн бастакы, онус уонна уон биирис ыйдарга буолбуттар. Бу ыйдарга киһи күүһэ-кыаҕа эбиллэн биэрэн үрдүк ситиһиилэри оҥорор кыаҕа лаппа эбиллэр.

Киһи этин-сиинин туруга хас сыл аайы, төрөөбүт күнүттэн эһиил төрөөбүт күнүгэр диэри хатыланан иһэр. Эт-сиин туруга сорох кэмҥэ эбиллэн, күүһүнэн кэлэрин кэнниттэн мөлтүүр, ахсыыр, сылайар кэмнэрэ кэлэллэр. Киһи эньиэргийэтин уларыйыыта төрөөбүт күнүттэн тутулуктанан кэмиттэн-кэмигэр эбиллэр, көҕүрүүр улахан долгуннары санаталлар.

Чинчийээччи бу кэтээн көрүүлэрин графикка түммүт. (1,22). Бу график үрдээн тахсыыта эньиэргийэ, күүс-уох элбээбитин, онтон аллараа диэки түһүүтэ эньиэргийэ аҕыйаан, эт-сиин мөлтөөн сылдьарын көрдөрөр.

Киһи маннык күүһэ-кыаҕа эбиллэн уонна мөлтөөн биэриитэ долгун курдук хамныыра үөрэххэ экзаменнары туттарыыга уонна күрэхтэһиилэргэ ордук биллэр. Бу кэмҥэ сорох киһи кыахтаах, күүһүрэр кэмэ түбэстэҕинэ экзаменнары, зачеттары соччо ыарырҕаппакка эрэ туттартаатаҕына, күрэхтэһиигэ кыайыылары ситистэҕинэ, сорох мөлтөөбүт кэмэ түбэһэр ыйыгар киһи элбэхтик эрэйдэниэн, уруккутунааҕар мөлтөх түмүктэри көрдөрүөн сөп.

Бу графигынан туһанан киһи эньиэргийэтэ ыйдарынан уларыйан, күүһүрэн эбэтэр мөлтөөн биэриитин табатык сыаналаан туох эмэ эппиэттээх дьыалалары оҥорор кэми салайан биэрэн киһи күүһүрэр-уоҕурар кэмигэр түбэһиннэрии дьыала ордук ситиһиилээх буоларыгар олук уурар.

Төрөөбүт күн хайдах ааһар даҕаны сыл барыта соннук ааһар диэн санаа дириҥ төрүттээҕин бу эньиэргийэ уларыйыытын графига дакаастыыр. Ол иһин хас киһи барыта төрөөбүт күннэригэр санаалара көнөн, тото-хана аһаан атаарыахтарын баҕараллара сөптөөх.

Е.Колодко төрөөбүт күнүн кэнниттэн спорта биллэр улахан ситиһиини оҥорбута.

Саахымакка М.Карлсен төрөөбүт күнүгэр кыайыыны ситиһэн Аан дойду чемпионунан буолбута.

Төрөөбүт күн уратытын, киһи өйүгэр-санаатыгар, күүһүгэр-кыаҕар дьайыытын аныгы спортсменнар, тренердэр күрэстэһээччилэри талан киллэриигэ туһаннахтарына ситиһиилэрэ элбиир.

Туһаныллыбыт литература

1. Журнал «Крестьянка» N 4, 1993.