Туголуков Владилен Александрович

Туголуков Владилен Александрович (1924—1986) - тоҥус тыллаах омуктары сэбиэскэй кэмҥэ үөрэппит бөдөҥ чинчийээччи.

1924 сыллаахха Москубаҕа суруналыыс дьиэ кэргэнигэр төрөөбүт. 1926 сыллаахха Туголуковтар Орехово-Зуево куоракка көспүттэр, онно оскуоланы бүтэрбит уонна олохтоох хаһыакка кэрэспэндьиэннээбит. 1943 сылаахха баҕа өттүнэн сэриигэ барбыт, үстэ бааһырбыт. Сэрии кэнниттэн «Комсомольскай правда» хаһыакка үлэлээбит.

1951 с. Историко-архивнай институту бүтэрбит уонна икки сыл Николаевск-на-Амуре куоракка Архыып начаалынньыгынан үлэлээбит. Ол сылдьан Амыр омуктарын үөрэтиитин саҕалаабыт. 1954 с. Этнография институутун аспинатууратыгар Уһук Хоту уонна Сибиир сиэктэригэр киирбит. Бу сиэктэргэ олоҕун тухары үлэлээбитэ.

Билим ыстатыйалара уонна кинигэлэрэ умсулҕатыылаахтык, тыыннаах литэрэтиирэ тылынан суруллубуттар диэн ахталлар.

Кинигэлэрэ: «Следопыты верхом на оленях», 1969; «Кто вы, юкагиры?», 1979; «Идущие поперёк хребтов», 1980; «Тунгусы (эвенки и эвены) Средней и Западной Сибири», 1985.

"Тунгусы (эвенки и эвены) Средней и Западной Сибири" диэн кинигэтигэр арҕаа тоҥустар устуоруйаларын, уустарынан уонна сирдэринэн арахсыыларын чинчийбитэ. Архыыптан, кинигэттэн ылбыт уонна бэйэтэ хомуйбут сибидиэнньэлэрин аттаран эбэҥкилэр уонна эбээннэр XVII үйэттэн саҕалаан XX үйэ саҕаланыытыгар дылы хайдах, ханна олорбуттарын ойуулуур, кет тыллаах уонна самоди биистэри кытта алтыһыыларын, сахалары уонна нууччалары кытта сыһыаннарын көрөдөр. Илин Сибиир хотугулуу-арҕаа өттүгэр саҥа этнобөлөхтөр — нганасааннар, долгааннар уонна табалаах хотугу сахалар бөлөхтөрө — үөскээһиннэригэр эбэҥкилэр оруолларын көрдөрөр.