Телеулар (казах ууһа)
Телеу (каз: Телеу) — казахтар Кыра жустарын састаабыгар киирэр сэттэ Жетырулар холбоһуктарын биир биис ууһа.
Телеу диэн этнонимы учуонайдар уонна чинчийээччилэр былыр олорон ааспыт теле аҕатын ууһун кытта ситимнииллэр. Оттон теле аҕатын ууһа VI үйэҕэ Түүр хаҕанатын састаабыгар киирсэрэ.
Казахтар телеуларын саамай чугас уруулара, аймахтара каракалпактар муйтен диэн ааттаах суоллаах биис уустара буолаллар (кинилэр, биллэринэн, 40 кыыс амазонка туһунан норуот тылынан уус уран айымньытын, эпоһын айбыттара). Кинилэр истэригэр эмиэ теле уонна самат диэн биис уустара киирэллэр.
Үөскээһиннэрэ[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Телеулар былыр былыргыттан былыргы түүрдэр истэригэр киирэр телес бииһин ууһугар киирсэллэр диэн буолар[1][2] (холобур, динлиннэр, гаогюйдар)[3]. Л. П. Потапов чинчийээччи этногенетическэ өттүнэн ити биис уустарын телеуттары, тэлэҥиттэри уонна төлөстөрү кытта уруулуу тутар. Онон телеулар телеуттары кытта ыкса ситимнээхтэр.
Ол гынан баран, телулар монголлары кытта ситимнээхтэрин этэр сабаҕа эмиэ баар. Н. Я. Бичурин учуонай этэринэн, динлиннэр (дилилэр) уонна гаогюй монгол төрүттээхтэрэ биллэр. Учуонай сабаҕалыырынан, гаогюйдар аан бастаан дили, онтон кэлин гаогюйдар динлилэрэ дэммитэр . А. С. Шабалов сылыктыырынан, телеулар[4] уонна кинилэри ууһаппыт дилилэр уонна гаогюйдар аан бастаан монгуол тылын диалегар саҥараллара үһү[5].
Уустара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Телеулар састааптарыгар өссө түөрт туһунан биис ууһа киирэр: Ажиахмет, Ногай, Самат, Керейли.
Тарҕанан олоруулара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Телеу бииһин ууһун бэрэстэбиитэллэрэ билигин Казахстан Костанайскай, Актюбинскай уонна Кызылорлинскай уобаластарыгар олороллор.
Ахсааннара[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
20 үйэ саҕаланыытыгар телулар ахсааннара 20 тыһыынча кэриҥэ киһи этэ.
Быһаарыы[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- ↑ Кузеев Р. Г. Происхождение башкирского народа. Этнический состав, история расселения / Т. А. Жданко. — 2-е изд., доп. — Уфа: ДизайнПолиграфСервис, 2010. — С. 253. — 560 с. — ISBN 978-5-94423-212-0
- ↑ Советская этнография. — Изд-во Академии наук, 1971. — С. 175.
- ↑ Советская этнография. Выпуски 4—6. — Изд-во Академии наук СССР, 1991. — С. 80.
- ↑ Шабалов А. С. Происхождение уйгуров, ойратов (калмыков) и других телэских племен XVIII в. до н. э. — XIV в. н. э. — Иркутск: Издательство Иркутского государственного технического университета, 2014. — С. 8—22. — 248 с.
- ↑ Шабалов А. С. Происхождение уйгуров, ойратов (калмыков) и других телэских племен XVIII в. до н. э. — XIV в. н. э. — Иркутск: Издательство Иркутского государственного технического университета, 2014. — С. 228—235. — 248 с.