Солох
Солох (нуучча тылыгар «щёлок» диэн тылтан төрүттээх) диэн хидроксидтар, солох-сирдиҥи металлар уонна атын элеменнэр, холобур, таллиум. Солохторго ууга үчүгэйдик суураллар олохтор киирэллэр. Солох молекулярнай элеменнэргэ арахсалларыгар OH-анионнары уонна метал катионун үөскэтэр.
Солохторго 1а уонна 2а бөлөхтөр метал хидроксидтара киирэллэр (кальцийтан саҕалаан), холобур NaOH (хабархай натриум), KOH (хабархай калиум), Ba(OH)2 (хабархай бариум). Туорааһын курдук, солоххо эбии биир валеннаах таллиум хидроксидын TiOH киллэриэххэ сөп, ууга үчүгэйдик суураллар уонна күүстээх төрүт буолар. Хабархай солохтор литиум LiOH, натриум NaOH, калиум KOH, рубидиум PbOH уонна сезиум CsOH хидроксидтарын холбоспут ааттара. «Хабархай солох» диэн киһи тириитин уонна айах иhинээҕи чараас бүрүөнү быhа сиирин иhин ааттаммыт, кумааҕыны, атын органикалаах сэктэри эмиэ быhа сиир. Өр кэмнэ «хабархай солохтор», үрдүк дьайыылаахтарын иhин, көннөрү сэк быhыытынан аҕыллаллара. Биир бастакынан «хабархай солохтору» уустук иһиликтээхтэрин туhунан Лавуазье ахтыбыта. Бары судургу сэктэр аһыйыы барыахтарын сөп диэн теориятыгар олоҕурбута. Ол эрэн, бу теорияны 19 улэҕэ, Дэви бигэргэппитэ, электрохимияны туттан баран.
Физика саҥнара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Солох металлар хидроксидтара (хабархай солохтор) — кытаанахтар, маҥан өҥнөөхтөр, олус хигроскоптаах сэктэр. Солохтор — күүтээх өттүттэр, ууга олус үчүгэйдик суураллар. Төрүттэрин күүhэ уонна ууга суураллыылара, кинилэр катионнарын радиуhа хас биирдии периодтаах бөлөҕөр улааттаҕын аайы, улааталлар. Ордук күүстээх солохтор - сезиум хидроксида 1а бөлөххө уонна радиум хидроксида 2а бөлөххө. Ону таhынан, «быhа сиир» этанолга уонна метанолга суураллар.
Химия саҥнара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Солохтор сүрүн саҥнара. Кытаанах солохтор салгынтан H2O сииллэр, оннук курдук CO2 (убаҕас көрүҥэр) салгынтан, сыыйа карбонаттарга кубулуйаллар. Солохтору индустрия эйгэтигэр киэнник тутталлар.