Сапфир
Сапфир — күндү таас, корунд көрүҥнэриттэн биирдэстэрэ. Сүрдээх кытаанах, Моос шкалатынан — 9,0.
(гириектии ζαφείρως — sappheiros, күөх таас, баҕар дьэбириэйдии ספּיר Sapir эбэтэр персиялыы сити суолталаах). Химия формулата Al2O3 — алюминиум оксида. Оттон ити тыл бэйэтэ былыргы дьэбириэй sappir диэн тылыттан, эбэтэр былыргы индия sanipriya диэн тыллыттан тахсыбыт буолуон сөп, ол тыллар суолталара — «Сатурн таптала». Аат үөскээһиинин иккис барыла маннык: вавилон «сипру» диэн тылыттан тахсыбыт буолуон сөп, бу тыл суолтата «тырыыппайдыыр, суол хаалларар»[1].
Холлороон
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]Сапфир ордук биллэр сирдэрэ пегматиттарга эбэтэр Арассыыйаҕа сыьыаннаах уонна АХШ территорияларыгар, Австралияҕа, Мадагаскарга, Индияҕа, Вьетнамҥа, Бирмаҕа, Таиланд уонна Кытай территорияларыгар бааллар. Арассыыйаҕа саппфир промышленнай масштабтарга хостонор кыахтаах бөдөҥ сирдэр суохтар: кини булумньулара күөх корунд көстүүлэригэр сөп түбэһэр, ол иһигэр тааһы кырыылааһыҥҥа туһалаах курдуктар. Күөх саппфир Уралга уонна Кольскай арыыга (Хибиннар) көстөр. Урал саппфира, быраабыла курдук, сериантнай дэгэттээх, Кольскай саппфирдар бэрт сэргэх, кэрэчээн больше васильево- күөх кырааска тэҥнээх күөх Толбонноох.
Айылҕаҕа бултаммыт саамай бөдөҥ сапфирынан 1960- с сыллар ортолоругар АХШ- ка рентгенолог Стивын булбут тааһа буолбута[5]:102. Быраҕыллыбыт карьеры Кантон куорат таһыгар (Северная Каролина штата) сылдьан чинчийэн, холууп Горнай хрусталынааҕар бөдөҥ уобараһын арыйбыта. Майер пресс- папье быһыытынан туһанар үлэҕэ тааһы аҕалла. Хас да ый буолан баран биир ыарыһах болҕомтотун тааска ууран, Майаҕа геммологка эбэтэр ювелирга көрдөрөргө сүбэлээбитэ. Дьиктитэ диэн, рентгенолог, испэсэлиистэр «куска хрустал» диэн боростуой " Кристалл сапфира 3500 карат арыый улахан эбит диэн быһаарбыттар.
Быһаарыылар
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- ↑ Сапфир: эльдени, свойствоны, кимиэхэ сөп түбэһэрин Архыыптаммыт 2021, Ахсынньы 5 күнүгэр.