Орто Азия хайалара

Орто Азия дэхси сирин соҕуруу кытыыларынан Копетдаг, Памир-Алай, Тянь-Шань хайалара субуһаллар. Орто Азия дэхси сирдэрэ ити хайалаах системалара суохтара буоллар кууруо-хатыа этилэр: үрдүктэн үрдүк сис хайалар Атлантическай акыйаантан кэлэр уонна өрүстэринэн хайалартан дэхси сирдэргэ сүүрүгүрэн түһэр сииги туталлар. Салгын Орто Азия үрдүнэн арҕааттан илин балачча үөһэнэн ааһар. Хайалар арҕаа эниэлэригэр, салгын үөһэ күөрэйэр буолан, элбэх сөҥүү түһэр (сылга 800 мм-тэн ордук). Оттон илин эниэлэргэ, хотооллорго сөҥүү аҕыйах, онон манна сотору-сотору кураанныыр. Ити араастаһыы ордук Памирга биллэр. Онно арҕаа 1500 мм тиийэ сөҥүү түһэр буоллаҕына, илин 100 мм тиийбэт. Климат усулуобуйата хайаларга үөһэ таҕыстах аайы уларыйан иһэр (турурору курдааһыннаныы). Кыһын хайаларга, ордук 3000 м-тэн үөһэ, тымныы уонна уһун. Үрдүк хайалартан ураты, хайалар бары курдааһыннарыгар тымныы ириэһини кытта солбуһар. Сайын үөһэ таҕыстах аайы температура 00С диэри, оннооҕор да ордук, сыыйа намтааһына үчүгэйдик биллэр. Улахан үрдүккэ сайына кылгас уонна тымныы. Орто Азия хайаларыгар 2000-тан тахса ледниктар бааллар (Кавказка 1400 кэриҥэ); олортон Арассыыйаҕа саамай улаханнара – Федченко леднигэ 71 биэрэстэ уһуннаах, 2-3 биэрэстэ кэтиттээх.