Оконешников Василий Тимофеевич

Василий Тимофеевич Оконешников, историяҕа биллибит аата иеромонах Алексий — саха норуотун биир талааннах уола, 1900 сыл эргин Владивостокка Илиҥҥи норуоттар институттарын бүтэрэр. Онон төрөөбүт сахатын тылыттан ураты нууччалыы, английскайдыы, кытайдыы, кэриэйдии, монголлуу холкутук ааҕар, суруйар, кэпсэтэр буолар. Итинэн кини бэйэтин кэмигэр элбэҕи аахпыт, киэҥ билиилээх-көрүүлээх, үрдүк култууралаах киһи быһыытынан сыаналанар.

1873 сыллаахха Орто Халымаҕа Мээтис нэһилиэгэр төрөөбүт. Аҕата Оконешников Тимофей Феодорович саха, ийэтэ Евдокия Константиновна нуучча. Оконешниковтар талыы баайдаах Сиэн-Күөл диэн улуу эбэ эҥээригэр олорбуттар.

11 сааһыгар ааҕарга-суруйарга үөрэммит. Онтон Дьокуускайга Спасо-Якутскай манастыырга олорон үөрэммит. 1898 сыллаахха Казаанааҕы духовнай сэминээрийэҕэ үөрэнэ киирбит. Бу үөрэнэр кэмигэр сыаркап кинигэлэрин саха тылыгар тылбаастыырга кыттыбыт. Үөрэҕин бүтэрэн баран Дьокуускайга манастыырыгар төннүбүт. Бу олордоҕуна 1903 с. ааҥыл тылын билэр аҕабыыкка флот наадыйарын туһунан биллэрии кэлэр. Онон 30 саастаах аҕабыыт Арассыыйа-Дьоппун сэриитэ буолуон 1 сыл иннинэн «Рюрик» крейсерга үлэтин саҕалаабыт. Ол саҕана крейсер Порт-Артурга баара. Сэрии буолуон аҕай иннинэ «Рюрик» Владивостокка көһөрүллүбүт, онно Алексий аҕабыыт Илиҥҥи институт истээччитэ буолбут, дьоппуон тылын үөрэппит.

1904 сыл тохсунньутугар Нуучча-Дьоппуон сэриитэ саҕаламмытыгар «Рюрик» крейсер Владивосток биэс бөдөҥ байыаннай хараабылыттан биирдэстэрэ этэ. Атырдьах ыйын бастакы аҥаарыгар Порт-Артурга төгүрүктээһиҥҥэ түбэспит хараабыллар Владивостокка кэлэ сатаабыттара. Кинилэргэ көмөҕө утары 3 хараабыл атырдьах ыйын 12 күнүгэр (эргэнэн от ыйын 30 күнүгэр) барбыта: "Громобой", "Россия" уонна "Рюрик". Атырдьах ыйын 14 күнүн сарсыардатыгар (эргэ истиилинэн 1 күнүгэр) Кэриэй силбэһиитигэр киирбиттэрэ. Онно дьоппуон 4 ыарахан уонна 2 чэпчэки крейсердээх эскадратын көрсөн биэс чаастаах кыргыһыы буолбута. "Рюрик" кыргыһыы саҕаланыытыгар кутуругар таптаран уруулунан салаллыбат буолбута, мотуордарын эрэ көмөтүнэн салаллар кыахтааҕа, маны таһынан ватерлиния аннынан табыллыбыта, онон уу киирэн лаппа бытаарбыта. Үс хараабыл үһүөн улахан хоромньуну ылбыттара, отуттан тахсалыыта табыллыбыттара, элбэх эпиһиэр (ол иһигэр "Рюрик" хапытаана) уонна мотуруос ыараханнык бааһырбыта уонна өлбүтэ. Кыргыһыыга хотторбутун билэн, нуучча эскадратын тойоно контр-адмирал Иессен икки устар кыахтаах хараабылы Владивосток диэки төннөргө бирикээстээбитэ. Оттон "Рюригы" кингстоннарын арыйан лейтенант Иванов-13 бирикээһинэн Ульсан арыы аттыгар тимирдибиттэрэ. Шлюпкалара барыта кыргыһыы кэмигэр алдьаммыт буолан, тыыннаах хаалбыт экипаж дьоно ууга ыстаммыттара, онно кинилэри дьоппуоннар хомуйан билиэҥҥэ ылбыттара.

Кыргыһыы туһунан бэйэтин ахтыытыгар маннык суруйбутун «Рюрик» эппиһиэрэ К. П. Иванов — 13 сиэннэрэ бэчээккэ таһаарбыттар:

Хайдах курдук аат хартыыната хараабылга буолбутун туһунан элбэх туоһулар бааллар. Манна дьоруой бэйэтэ — флот аҕабыыта, саха, иеромонах Алексей Оконешников бэйэтин суруйуутун биэрэбит: «Бойобуой араспысаанньаннан мин миэстэм лазарекка этэ. Ол гынан баран онно сотору кэминэн наһаа элбэх араанньа буолбут дьон мунньуллан бэрэбээскэ оҥорор кыах суох буолбута. Дьон бэйэлэрин харыстаммакка сэриилэспиттэрэ. Арай көрбүтүм атаҕын быһа тартарбыт матрос хаанын тохтото сатыыр.

— Аҕаа, — диэбитэ кини, — атыттарга бар, мин бэрэбээскэтэ да суох хаалыам.

Сотору кэминэн ол мотуруос туохха эрэ тайахтанан туран 75-миллиметровой орудияннан ытан баран бэйэтэ охсуллубут от курдук сууллан түспүтүн көрбүтүм.

— Хамандыыр араанньа буолла …

Мин мостикка ыстанным уонна хаан билик буолбут 1 раангалаах капитан Трусову буллум. Старшай эппиһиэр лейт. Хлодковскай икки атаҕа быстыбыт этэ. Кинини илдьэ бараары гыммыттарын аккаастаммыта уонна мөлтөөбүт куолаһынан гимн ыллаан барбыта. Бу эппиһиэр 1886 с. гардемаринныы сылдьан өрөбөлүссүйүөннэй үлэтин иһин боростуой мотуруоһунан Каспийскай флотилияҕа ыытыллыбыт, уонна онно эҥкилэ суох сулууспалаан эппиһиэр буолбут киһи этэ.

Хамаандалааһыны лейт. Зенилов туппута. Мостикка баар сигнальщиктар уонна рулевойдар бары өлбүттэр. Палубалар бары өлүктэринэн уонна быһыта тыытыллыбыт киһи этинэн бүрүллүбүттэр. Барыта хаан билик. Батарейнай палубаҕа уот турбут. Ону араанньа буолбут дьон умуллара сатыыллар. Сорохтор турар кыахтара суох буолан тобуктаан туран уонна сытан эрэ шланганнан уу ыстараллар. Лейт. Зенилов төбөтүгэр бааһырар. Хамаанданы бэйэтэ араанньа буолбут контузияламмыт лейт. Иванов-13 тутар. Өлөн эрэр лейт. Хлодовскай „ура“ хаһыытыр, онтун хамаанда бары өйүүр.

— Дьону сүргэлэрин көтөх, батюшка, — диир кини. Уонна эмиэ ыллыыр „Боже, царя храни“.

Боевой рубка сарайыгар кыра снаряд эстэр. Араанньа буолбут хамандыыр өлөр. Лейт. Зенилов үһүстээн араанньа буолар. Лейт. Иванов-13 крейсеры өстөөххө түбэспэтин диэн тимирдэргэ бирикээстиир. Хараабыл кэннигэр бүтэһик пушка ытара иһиллэр. „Рюрик“ түргэнник тимирэр. Араанньа буолбуттары исповедуйдуохха наада. Онно манна бары сыталлар. Элбэх өлүк, сэймэктэммит эт-хаан, илии-атах ыккардыгар уопсай исповедь оҥоробун. Киһи уйулҕатын хамсатар Как потрясающа была эта общая исповедь перед самой смертью многих. Сорохтор кириэс охсуналлар, сорохтор илиилэрин ууналлар, атыттар уулаах харахтыран көрөллөр. Ынырык хартыына этэ. Лейтенант Иванов-13 миэхэ спасательнай куруук уунар уонна түргэнник хараабылтан ыстанарга сүбэлиир.

— Хайдах ууга баар булбуппун өйдөөбөппүн, — кэпсээнин саҕыыр аҕабыыт Алексей. „Рюрик“ улам тимирдэр тимирэр, тумса үөһэ тахсар, инчэҕэй киилэ кылбачым гынар уонна дьикти үчүгэй, эһэбит диир, хараабылбыт суох буолар.

Ыарахан санаа кууспута, мин оҕо курдук ытаан барбытым. Ол гынан баран кыатанан баран „ура“ хаһыытаабытым. Ол кэннэ хараабыл алдьаммыт маачталара уонна стенговай былаахтара сүтүөхтэригэр дылы, ууга уста сылдьар дьон уон төгүл хараабылларын „Рюригы“ ытыгылаан „ураа“ хаһыытаабыттара.»

Маны көрбүт Камимура адмирал туох баар хараабылларыгар тимирбит хараабыл хамаандатын быыһыырга дьаһал биэрэр. Үһүйээн быһыытынан хас биирдии быыһаммыт дьоруойдуун илии тутуһа-тутуһа эппит сурахтаах: «Мин "Рюрик" курдук өстөөҕү кытта сэриилэһэн улахан чиэскэ тигистим».

Алексий аҕабыыт ууга ыстанан тыыннаах хаалбыта, билиэҥҥэ түбэспитэ. Онтон байыаннай буолбатах буолан сотору кэминэн босхоломмута. 1904 сыл алтынньы 7 күнүгэр Арассыыйаҕа төннүбүт. Санкт-Петербурга тиийэн баран Артиллерия Учуонай кэмитиэтигэр приемҥа суруттаран киирэн "Рюрик" тиһэх кыргыһыытын туһунан кэпсээбит, синэрээттэр дьоппуон киэннэриттэн мөлтөхтөрүн, өстөөххө хоромньуну аҕалбакка эстэллэрин эппит, ону бигэргэтэн билиэҥҥэ хаалбыт эпиһиэрдэр суруктарын тиксэрбит (дьоппуоннартан бэрэбээскитигэр кистээн таһаарбыт).

1905 сыллаахха сэтинньи 12 күнүгэр Петербуурга Нуучча мунньаҕар "Рюрик" крейсер тиһэх кыргыһыытын туһунан аһаҕастык кэпсээбитэ хаһыаттарга бэчээттэммитэ. Кириитикэтин былаастар сөбүлээбэтэхтэрэ, дьыалатын Синод көрүүтүгэр биэрбиттэрэ. Синод аҕабыыты Дьокуускайга төннөрбүтэ. Кэлин Томскайга сэминээрийэҕэ учууталлаабыта.

Туһаныллыбыт литература

• «Кыым» хаһыат, 15.04.2007. «Саха бастакы үрдүк үөрэхтээхтэрэ», Иннокентий Неустроев
• Западно-Европейский Вестник Архыыптаммыт 2007, Бэс ыйын 5 күнүгэр.