Никитин Молот Павлович

Бөһүөлэгим киэн туттар кырдьаҕаьа

Эбээн-Бытантай улууһугар Сахандьа диэн дьон-сэргэ таптаан, сөбүлээн олохсуйбут улахан түөлбэлэрэ баар эбит. Онтон төрүттээх хас даҕаны аҕа уустара былыыр Күһүүргэ кэлбиттэр уонна биир сүүнэ улахан үрэххэ олохсуйбуттар. Ол үрэхтэрин бэйэлэрин төруүт дойдуларын аатынан Сахандьа диэн ааттаабыттар. Онон Күһүүргэ Сахандьа үрэҕэ диэн баар буолбут. Дьэ манна табанан байбыт удьуор табаһыттар үйэттэн - үйэҕэ өбүгэлэрин үгэстэрин салҕаан таба иитиитинэн дьарыктанан олорбуттар. Кэлин холбоһуктааһын, бөһүөлэктээһин хампаанньата ыытыллан үчүгэй мэччирээннээх, бултаах - алтаах даҕаны Сахандьа иччитэхсийбит, быраҕыллыбыт. Дьэ ити бөһүөлэги, ити сири-уоту урукку чөлүгэр түһэрээри «Сахандьа» диэн общинаны тэрийбиттэр.

Күһүүр Никитиннэрэ Эбээн-Бытантайтан сибээстээх халын аҕа ууһа,ону тэҥэ кинилэр былыр-былыргыттан удьуор табаһыттар. Аҕалара Молот Павлович бииргэ төрөөбүттэрэ алтыалар. Олор оҕолоро, сиэннэрэ Республика араас муннуктарыгар тарҕаһан Никитиннэр ааттарын ааттата сылдьаллар. Удьуор табаһыт аҕа ууһун дьыалатын салҕааччылар да аҕыйаҕа суохтар.

Молот Павлович Никитин – бөһүөлэкпит убаастабыллаах кырдьаҕаьа. Ỵйэтин–сааһын тухары үлэлээн-хамнаан, билигин бочуоттаах ытык кырдьаҕас этэ. Мин кини туһунан элбэҕи билээри, ол билиибин кытта үллэстээри бу үлэбин толордум. Кини сэрии кэмин оҕото, маастар табаһыт, сирдьит киһи

Никитин Молот Павлович, 1931 сыллаахха Саккырыыр оройуонугар(билигин Эбээн-Бытантай улууһугар) Ольга Петровна уонна Павел Иванович Никитиннэр диэн көс эбээннэр дьиэ кэргэттэригэр иккис оҕонон төрөөбутэ. Никитиннэр элбэх оҕолоохторо: Анна, Молот, Мария, Бүөтур, Шура уонна Сеня. Оҕо сааһа кытаанах кэмҥэ ааспыта. Гражданскай уонна Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриилэр сыллара алтыһар кирбиилэрэ этэ. Ол кэмҥэ көс эбээннэргэ уол оҕо төрөөтөҕунэ, улахан үөрүү буолара.Уол оҕо дьиэҕэ-уокка, үлэҕэ-сырыыга, булка-аска аҕатыгар илии-атах буолара. Ити эбээһинэһи Молот Павлович 7-8 сааһыттан толорон барбыта. Ити курдук, чугастааҕы ыаллар ордургуур, сөҕөр-махтайар, хайҕанар уол буолан хороччу улаатан, дьоҥҥо-сэргэҕэ биллэн-көстөн испитэ.

Ыал улахан оҕото буолан оскуола аанын өҥөйбөтөҕө, оскуолаҕа үөрэнэригэр кини чахчы солото суох этэ, ол курдук кини дьонун кытта атын сиртэн сиргэ көһө сылдьаллара, тоҕо диэтэххэ табаларын аһа бүттэ да астаах сиргэ көһөн иһэллэрэ. Эһэм сылы сыллаан оскуолаҕа сырыттаҕына, бу элбэх оҕолоох дьиэ кэргэн ыал аатыттан тахсыах кэриҥнээҕэ, ол иһин дьиэ кэргэн сүбэтинэн эһэм кэлиҥҥи оҕолор улааталларыгар, үөрэнэллэригэр көмө киһинэн буолара быһаарыллыбыта.

Молот Павлович сэрии кэмин оҕото буолар. Сааһынан сэрии уотугар көҥуллэммэт этэ, ол иһин сэрии кэмигэр сэриигэ сылдьар дьоннорго танас-сап ыытарга көмөлөһөрө. Аччыктыыллара, тоҥоллоро, ыарахан үлэлэри үлэлииллэрэ онтон толлубат этэ. 11 сааһыттан ученик-пастуҕунан улэлээбитэ, онтон 13 сааһыттан дьиҥнээх пастух аатын ылбыта. Баара-суоҕа 17 сааһыгар, 1948сыллаахха, ыстаадаҕа биригэдьииринэн анаммыта. Онтон ыла бэйэтиттэн быдан аҕа саастаах, олоҕу билбит-көрбут улахан дьону уонна кинилэри кытары көрсүһэ сылдьар, биригээдэҕэ улэлиир табаһыт кэргэттэрин, оҕолорун бүүс-бүтүннүүтүн салайан, дьаһайан үлэлээн барбыта. Аҕа дойду көмүскүүр сэрии кэнниттэн өлүүнү-сүтүүнү оҥорунар, алдьаныыны-еээһэниини чөлүгэр түһэринэр бастакы пятилеткалар ирдэбиллэрэ байыаннай бэрээдэгинэн наһаа кытаанаҕа. Судаарыстыба биэрбит сорудаҕа халбаҥа суох, булгуччулаахтык толоруллара ирдэнэрэ. Оттон ол бириэмэҕэ кыра да, улахан да салайар кадрдары сүүмэрдээһин эмиэ тубэспиччэ буолбата. Салайыыга бэйэтин кордорбут. Олох ирдэбилин табатык өйдүүр, дьыалатыгар чахчы бэриниилээх, быьатын эттэххэ, иһэ-таһа биллибит дьону салалтаҕа аныыр этилэр.Оччолорго ити ирдэбиллэри барытын толорор ыччаттар ахсааннарыгар мин эһэм Молот Павлович сөп тубэспитэ. Ол, 1948 сылтан сааһыран, доруобуйата мөлтөөн сорсуйуор диэри, үйэ аҥарын кэриҥэ кэм устата салайар үлэ лээмпэтин устубакка ньүккүйэн, үлэлээн кэлбитэ. Ол үлэ усталаах туоратыгар элбэх ахсааннаах эдэр табаһыттары иитэн-үөрэтэн, табаһыт идэлээх дьон олортообута.Онтон аҕыйаҕа суох кырдьаҕаьы, кыамматы араначчылаан, көрөн-харайан кэлбитэ.

Молот Павлович үөрэммэтэҕин кэмсиммэтэҕэ. Кини сыты-хотуу, билиэн-көрүөн баҕалаах, чобуо өйдөөх буолан, бэйэтин кэмигэр олохтон хаалбатаҕа, өрүүтүн инники сылдьара. Комсомол, партия, бэйэтин үлэҕэ үрдүк ситиһиилэрэ, дьон-сэргэ сүбэтэ-амата кынаттанан, олоҕу кытта тэҥҥэ хаамсан испитэ.

Молот Павлович олоҕун устатыгар элбэх араас таьымнаах мунньахтарга кыттан, сана уллэстэн, тоьолоох дьону-сэргэни кытта билсэн, рабочайдары, араас куораттарыгар сылдьыбыта, араас колонон халлаанынан, сиринэн, унан айаннаабыта.

Молот Павлович оҕо сааһыттан таба иитиитинэн дьарыктаммытын устатыгар маннык хаһаайыстыбалар: «Оленьсовхоз», «Опытнай станция», «Булун» совхоз, «Сахандьа» община үгүс өрүттээх үлэлэрин-хамнастарын үмүрүтэ тутууга үгүс сыратын-сылбатын билиитин-көрүүтун биэрбитэ. Бу хаһаайыстыбалар төһө даҕаны ааттара, олорон ааспыт үйэлэргэ атын-атын буолбуттарын иһин сыаллара-соруктара биир этэ: таба ахсаанын элбэтии, таба боруодатын тупсарыы, олору кытта сэргэ ыччаты иитии, табаһыт дьон олоҕун тупсарыы. Молот Павлович онно барытыгар салайааччы быһыытынан сүрэҕинэн-быарынан ылынан бэриниилээхтик үлэлээбитэ. Кини сыралаах улэтин салалта да сыаналыыра, ордук бииргэ үөскээбит-үлэлээбит үөлээннэхтэригэр үрдүктүк сыаналанан, олус диэн убаастанар. Уостарыттан түһэрбэт ытык кырдьаҕастара буолан сылдьар. Кини түөһгэр «Бочуот знага» орден, «1941-45сс Килбиэннээх үлэтин иһин»,Ỵлэ ветерана», хас да юбилейнай мэдээллэр, социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕын, БСНХБ кыттыылааҕын знактара килбэһэн көстөллөрө, оттон кумааҕыга суруллубут махтал, алгыс тылларын ааҕан даҕаны сиппэккин. Табаны үөрэтии ньымаларын баһылаабыт, ньуугуһут, уучах табалары үчүгэйдик үөрэтэр, сүүрүк, күүстээх табалары чинчилээн сүүмэрдиир дьон көлө табалара талыы, олус үчүгэй буолаллар. Кинилэр ханнык да айаҥҥа хаайтарбаттар, ыраах сирдэрин тайаан сылдьаллар. Дьиҥнээх табаһыт бэйэлэрэ көрө сылдьар ыстаадаларын табаларын хас биирдиилэрин дьүһүннээн билэллэрэ, табалар кэмэлдьилэрин, үчүгэй төрүөхтээх атыыр, тыһы табалары бэлиэтии көрөллөрө. Тарҕаммыт таба үөрун хомуйан баран төьө таба, ханнык табалар быстан сүппүттэрин чопчу быһаараллара, тутатына ирдииллэрэ. Оннооҕор табалар хайа диэки барбыттарын сыыстарбакка сабаҕалыыллара. Хаардаахха, буурҕаҕа, хара сиргэ, ардахха-силбиккэ хайа диэки барбыттарын суолларынан чуолкайдык эндэппэкккэ билэллэрэ.

Дьиннээх табаһыт биирдэ сылдьыбыт сирин хаһан даҕаны умнубат. Ол сирин кыһын буоллун, сайын буоллун, сырдыкка да хараҥаҕа да булан барар. Тыалынан, сулустарынан хайысханы чуолкайдык быһаарар. Оннук айылҕаттан бэриниилээх киһини, булчут, табаһыт эбээннэр сирдьит киһи» диэн ааттыыллар. Талааннаах табаһыттар хорсун-хоодуот, дьулуурдаах-тутуурдаах, сытыы-хоту улуу булчут буолаллар. Итинник дьону, биһиги хоту дойду олохтоохторог, судургутук «Маастар табаһыт» диэн ааттыыбыт, Дьэ итини барытын баһылаабыт киһинэн мин эьэм Никитин Молот Павлович буолар. Молот Павлович эдэр сааьыгар Сииктээх нэһилиэгиттэн төрүттээх Татьяна Корякинаны көрсөн, сөбүлэһэн, холбоһон Сахандьа сис ыаллара буолбуттара. Хос эбэм Татьяна Петровна улуус эмиэ биир чулуу табаһыта, «Улэ албан аата» орден уһус степенин кавалера. Кини сааһын тухары табаһыттарга астарын астаан, таҥастарын тигэн киирбит киһи. Хомойуох иһин, хос эбэм 1999 сыллаахха суох буолбут. Молот Павловичтаах 5 оҕону төрөппүттэрэ. Оҕолорун сүһүөхтэригэр туруоран, үөрэттэрэн, үлэҕэ уһуйбуттара, ыал оҥортообуттара. Икки кыыс - Антонина уонна Галина бухгалтер идэлээхтэр. Уолаттар - Егор, Афанасий уонна Петр урдук, орто уорэхтээх удьуор табаьыттар. Хос эбэм уонна эһэм уон сиэннээхтэр, уон үс хос сиэннээхтэр. Онон Никитиннэр удьуордара салҕанан бара турар уонна салҕана туруо даҕаны. Таба иитиитигэр ситэри-толору талааннаах киһи хос эһэм Молот Павлович куруутун бэйэтин бөһүөлэгэр, бар дьонугар, оҕолоругар – аймахтарыгар сүбэтинэн - аматынан олоҕун уопутун үллэстэн олорбута.

«Биэс оҕом бэһиэн үлэһит дьон буолтара, элбэх сиэннээхпин, хос сиэннэрдээхпин. Ол барыта сыралаах үлэттэн дьолу булбутум үтүө түмүгэ» - диирэ ытык кырдьаҕас. Эдэр дьонно туһаайан: «Ỵлэттэн эрэ киһи – киһи буолар!» диэн этэн турардаах.

Мин киэн туттабын. Кини курдук чиэһинэй, үтүө майгылаах, үтүө суобастаах. бэйэм талбыт идэбэр киэн билиилээх үлэһит киһи буолуохпун баҕарабын.

Кини олорбут олоҕо биһиэхэ, эдэр көлүөнэҕэ өрүү холобур буолан сылдьыаҕа. Биһиги Молот Павлович аатын көлүөнэттэн көлүөнэҕэ кэпсии, аатын ааттата туруохпут.