Кэпсээн

Кэпсээн (нууч. рассказ) — сэһэргээһин форматынан суруллубут кыра кээмэйдээх эпическэй айымньы. Кэпсээҥҥэ киһи олоҕун биир быстах түгэнэ ойуччу ылан көрдөрүллэр, онно суруйааччы айымньы тематын, персонаж майгытын толору арыйар. Кэпсээн ким эбэтэр туох туһунан ордук сиһилии кэпсиирэ айымньыга сүрүн герой буолар. Кэпсээн хоһуйар түбэлтэтигэр, быһылааныгар атын дьон эмиэ кыттар, сорох аата эрэ ахтыллан ааһар. Кинилэр бары сүрүн герой кимин-тугун, майгытын-сигилитин туһунан ордук сиһилии билэргэ, өйдүүргэ көмөлөөх ойоҕос геройдар.

Кэпсээн сайдыыта

Саха литературатыгар кэпсээн жанрын А.И. Софронов, Н.Д. Неустроев олохтообуттара. Советскай кэмҥэ бу жанры Амма Аччыгыйа, Суорун Омоллоон, Софрон Данилов, Николай Габышев уо.д.а. салгыы сайыннардылар. Н.А. Габышев кылгас кээмэйдээх кэпсээн маастарын курдук киэҥник биллибитэ. Кини "Сүүс кэпсээн" хомуурунньугар кылгас, ытыс саҕа, улахан кээмэйдээх кэпсээннэрэ киирбиттэрэ.

Кэпсээн жанра

Олох-дьаһах туһунан кэпсээн - киһи күннээҕи олоҕун, быһыытын-майгытын, дьоҥҥо сыһыанын судургу сэһэргээн көрдөрөр айымньыны олох-дьаһах туһунан кэпсээн дэнэр. Кэпсээн бу көрүҥэ саха литературатыгар киэҥник тарҕаммыт. Холобура, А.И. Софронов "Куоратчыт" айымньыта.
Романтическай кэпсээн - киһи дьоллоох олоххо талаһар ыра санаатын, ол ыра санаа туоларын иһин охсуһуутун өрө күүрүүлээхтик көрдөрөр айымньы романтическай кэпсээн диэн ааттанар. Романтическай кэпсээн сүрүн уратыта - соҕотох герой обраһа дьиҥнээх олохтон быһыыга-майгыга арыллар. Суруйааччы манна олоҕу хайдах баарын курдук бары өттүнэн ымпыктаан-чымпыктаан ойуулуурга дьулуспат. Романтическай айымньы тылын ойуулуур-дьүһүннүүр кырааската хойуу, киһи дууһатын долгутар, аймыыр күүстээх.
Фантастическай кэпсээн - олоххо суоҕу баҕа санаа көмөтүнэн баар курдук көрдөрөр айымньыны фантастическай кэпсээн диэн ааттыыллар. Маннык айымньыга киһи туохха эмэ дьулуһуута, үчүгэйи ыраланыыта көрдөрүллэр. Фантастическай кэпсээн саха литературатыгар саҥа сайдан эрэр. Ол эрээри фантастика норуот тылынан уус-уран айымньытыгар, ордук чорботон остуоруйаҕа уонна олоҥхоҕо, үгүстүк туттуллар.
Сатирическай кэпсээн - олоххо дириҥ силистээх-мутуктаах хаалынньаҥ быһыыны, өйү-санааны сууһарыылаахтык күлүү-элэк оҥорон көрдөрөр айымньы сатирическай кэпсээн диэн ааттанар. маннык айымньыга автор олох омсолоох өрүттэрин түһэрэн, дарбатан көрдөрөр, ол ааҕааччы куһаҕаны, түктэрини түргэнник өйдүүрүгэр көмөлөһөр. Сатирическай кэпсээн бастыҥ холобурдарыгар Суорун Омоллоон "Бэйэтэ эмтиэкэ", "Ачаа" айымньылара киирэллэр.
Юмористическай кэпсээн - олоххо баар итэ5эһи, киһи сыыһатын-халтытын, араас быһыытын кыһыйан-абаран буолбакка, көрүдьүөстээн, хаадьылаан күлэр айымньы буолар. Сытыы, чэпчэки юмор литературнай айымньыны улаханнык сэргэхситэр.
Новелла - саха литературатыгар кэпсээн уонна новелла формаларын улаханнык араарбаттар, биир жанр курдук көрөллөр. Сорохтор бэлиэтииллэринэн, новелла сытыы чуолкай сюжеттаах, композициялаах, тыла-өһө чочуллубут, соһуччу түмүктээх буолар. Манна Эрилик Эристиин "Соһуччу үөрүү" айымньытын киллэриэххэ сөп.

Литература

Окорокова В.Б. литература теорията. Дьокуускай, 2004
Филиппова Н.И. төрөөбүт литературабыт: 5 кылааска үөрэнэр учебник-хрестоматия. Дьокуускай, 2008
Колодезников С.К. төрөөбүт литературабыт: 7 кылааска үөрэнэр учебник-хрестоматия. Дьокуускай, 2000