Кыттааччы:AlenaNikolaeva

Дөлүһүөн, иннэлээх, Даурия уонна саха дөлүһүөннэрэ

Дөлүһүөн, иннэлээх, Даурия уонна саха дөлүһүөннэрэ.[нууч.Шиповники иглистый, даурский, якутский,от лат. Rosa acicularis Lindl., R. dahurica Pall., R.jacutica Juz.)] Дөлүһүөн сэбирдэҕэ суох кыстыыр талах. Саха сиригэр дөлүһүөн үүс көрүнэ баарыттан ордук киэҥник тарҕанан үүнээччи иннэлээх роза ( дөлүһүөн) буолар. Бу дөлүһүөн умнаһа кыһылыҥы күрэҥ оҥноох, хойуу сытыы хатыылаах. Сэбирдэхтэрэ куорсуннуу уустуктар, 5-7 ньолбоҕор сэбирдэхчээннэрин кытта уһун туураҕа наарданан иккилии буола-буола утарыта олороллор. Сибэккилэр бөдөннөр биирдиилээн үүнэллэр. Уһун синньигэс төрдунэн сыста үүммүт биэс эминньэхтээх. Сибэки оло5о көһүйэ курдук. Иннэлээх дөлүһүөнтэн саха дөлүһүөнун арааран көрөр дөбөн. Иннэлээх дөлүһүөн умнастара уонна сэбирдэхтэрэ хойуу, синньигэс, көнө сытыары хатыылаахтар, аьа уһун синньигэстини ньолбо5ор, икки уһугар синньииллэр. Саха дөлүһүөнэ хатыылара сэдэхтэр, оло5ор бүүргэ тутуллубутар уонна кэтиттэр, аллара диэки о5үллүбүттэр. Үөскэхтэрэ төгүрүктүҥүлэр. Саха сирин дөлүһүөнун үһүс көрүнэ. Даурия розата. Инники ааттамыт икки көрүнтэн уратыта сэбирдэхтэрии тууралара, самалык сэбирдэхтэрэ уонна сэбирдэхтэрин аллаара оттүлэрэ кыра хойуу кугас былчархайынан буруллубуттэр. Сибэккилэрэ үксүн 2-4 буолан олороллор.

Үүнэр сирэ

Иннэлээх дөлүһүөн сырдык, сөбутэр сииктээх булкаастаах ойуурга, талах иһиригэр, тыа са5атыгар, үрэхтэр эниэлэригэр, орус арыыларыгар өлөгөмнук үүнэр. Саха дөлүһүөнэ үүнэр сирэ орус хайыр таастаах тибии кумахтара уонна иһирик талахтара. Онтон Даурия розата үүнэр сирэ үрэх эниэлэрэ.

Тар5анан уунэр сирдэрэ

Иннэлэх дөлүһүөн республика бары оройуоннарыгар киэҥник тар5анан үүнэр. Онтон саха дөлүһүөнэ республика со5уруу өттугэр үүнэр.

Химическэй састааба

Дөлүһүөн отоно ыарыыны эмтиирсэрэтэр суолталаах сурун веществоларынан С,В,Р,К, витамин А (12-18 мг%) буолаллар. Итилэри таһынан флавоноловай гликозидтар, саахар( 18% диэри), дубильнай веществолар (4,5%), лимоннай кислота (2% диэри) пектиннэр (3,7%), ликопин уонна д.а.

Медицина5а туттуллуута

Дөлүһүөн препараттара куртах секрециятыгар солянай кислота оноһуллара а5ыйааһыныгар туһалаах. Ол иһин куртахтырыгар ас буһарар аһыылара а5ыйах дьонно туттуллара ордук. Дөлүһүөн отонноро ордук о5олорго уонна кырдьа5астарга хаан а5ыйааһыныгар, уҥуох тостуутугар, суһурэн бааһырыыта, сорох айах салыҥнаах бүрүөтэ уонна тирии ыарыыларыгар баас оһорорго, эт-хаан быста ырыытыгар, дьүдьэйиигэ, уопсай туругу бо5орготорго уонна да атын ыарыыларга  туһаныллар. Дөлүһүөн отоно үөс тахсар улэтин куола5айдарын ыарыыларыгар атын эмтиир терапияны сэргэ туттарга сүбэлэнэр. Саха народнай медицинатыгар дөлүһүөн субата суох умнаһа оргутуллубут уутун хойуулук  убуурун утары иһэргэ субэлииллэр, онтон силиһэ оргутуллубут уутунана дизентерияны эмтииллэр.

Дөлүһүөнэн эмтээх чэй

1 ост.нь. ултурутуллубут отону 2 ыст. оргуйбутунан уунан кутан, 10-15 мун. молтох уокка оргуттуллар уонна 1ч. устата ичигэс сиргэ туруоран коонньоруллэр. Чэй курдук аһыах иннинэ сылаастыы 1\2 - 1\3 ыст. иһэллэр. Сойутан да баран муорус курдук эмиэ иьиэхэ соп.

Битэмииннээх утах курдук дөлүһүөну уонна отону тэҥнээн ( барынньаллары) биирдии ост.нь. холбоон 2 ыст. оргуйбут ууга суурайан бэрт добоннук дьи5э оҥостуохха сөп,1\2- 1 ыст. диэри иһиллэр, ордук тумуулуур, молтүүр кэмҥэ. Атын битэмииннээх холбодоһуктары дөлүһүөну кытта араас отоннору холбоон оҥоруохха сөп. дөлүһүөнтэн барыанньа компот, пастила, джем, утах оҥороллор.

Туһаныллыбыт сирдэр.

Саха сирин эмтээх үүнээйилэрэ\А.П.Басыгысова:[Эппиэттиир ред. П.А.Тимофеев]: Өбүгэ үгэһинэн эмтиир киин. - Дьокуускай: Бичик, 2004-128с.ISBN 5-7696-1872-8 (в обл.)