Кислота

Аһыыбалар (Кислоты) - водород катионун биэрэр (Брёнстед аһыыбата) кыахтаах эбэтэр ковалентнай сибээһи үөскэтэн (Льюис аһыыбата) электроннай паараны ылынар кыахтаах химическэй холбоһуулар.

Брёнстед аһыыбата уу суурадаһыныгар гидроксоний ионун (H₃O⁺) избытогын үөскэтэр. Ити ион суурадаһыҥҥа аһыы амтан биэрэр, индикатор өҥүн уларытар, элбэх концентрациялаах буоллаҕына, кыһытыан да бааһырдыан да сөп. Аһыыба хамсыыр водоруодун атома тимир атомыгар солбуллан туус үөскэтэр. Ол тууска тимир катионнара уонна аһыыба тобоҕун анионнара баар.

Аһыыбалар наардааһыннара (Классификация кислот)

• Төһө кислород баарынан:
  • Кислорода суох (HCl, H₂S, HCN);
  • Кислородтаах (HNO₃, H₂SO₄).
• Төһө аһыы водород атома баарынан:
  • Биир төрүттээх (HNO₃);
  • Икки төрүттээх (H₂SeO₄);
  • Үс төрүттээх (H₃PO₄, H₃BO₃);
  • Элбэх төрүттээх.
• Күүһүнэн:
  • Күүстээхтэр - толору диссоциация. Диссоциация константата > 1⋅10⁻³ (HNO₃);
  • Мөлтөхтөр - диссоциация константата < 1⋅10⁻³ (уксуснай аһыыба K_д= 1,7⋅10⁻⁵).
• Туругунан:
  • Туруктаахтар (H₂SO₄);
  • Туруга суохтар (H₂CO₃).
• Химическэй соединения кылааһынан:
  • Неорганическай(HBr);
  • Органическай (HCOOH, CH₃COOH);
• Летучаһынан:
  • Летучай (HNO₃, H₂S);
  • Нелетучай (H₂SO₄) ;
• Ууга сууралларынан:
  • Суураллар (H₂SO₄);
  • Суураллыбат (H₂SiO₃);
• Металл атома баарынан:
  • Металлаах (HMnO₄, H₂TiO₃);
  • Метала суох (HNO₃, HCN).

Аһыыбалар химическэй свойствалара

• Основный оксидтары кытта дьайыы. Ол түмүгэр туус уонна уу үөскүүр:

CaO + 2HCl → CaCl₂ + H₂O

• Амфотернай оксидтары кытта дьайыы. Ол түмүгэр туус уонна уу үөскүүр:

ZnO + 2HNO₃ → Zn(NO₃)₂ + H₂O

• Солохтору кытта дьайыы (нейтрализация реакцията). Ол түмүгэр туус уонна уу үөскүүр:

NaOH + HCl → NaCl +H₂O

• Сууруллубат основаниялары кытта дьайыы (туттуллар аһыыба сууруллар эрэ буоллаҕына). Ол түмүгэр туус уонна уу үөскүүр:

Cu(OH)₂ ↓ + H₂SO₄ → CuSO₄ + 2H₂O

• Туустары кытта дьайыы (осадок эбэтэр газ түһэр буоллаҕына):

BaCl₂ + H₂SO₄ → BaSO₄↓ + 2HCl↑

• Күүстээх аһыыбалар мөлтөх аһыыбалары туустарыттан солбуйаллар:${\mathsf {K_{3}PO_{4}+3HCl\longrightarrow 3KCl+H_{3}PO_{4}}}$

${\mathsf {Na_{2}CO_{3}+2HCl\longrightarrow 2NaCl+H_{2}O+CO_{2}\uparrow }}$

• Водородка дылы активность эрээтигэр турар металлар, аһыыба суурадаһыттан солбуйан таһаараллар (түмүгэр тахсар туус сууруллар буоллаҕына):

${\mathsf {Mg+2HCl\longrightarrow MgCl_{2}+H_{2}\uparrow }}$

• Азотнай аһыыбалыын уонна концентрированнай сернай аһыыбалыын реакция атыннык барар:

${\mathsf {Mg+2H_{2}SO_{4}\longrightarrow MgSO_{4}+SO_{2}\uparrow +2H_{2}O}}$

• Органическай аһыыбаларга этерификация реакцията туттуллар (испиири кытта дьайыытыгар ыарахан эфир уонна уу үөскүүр):

${\mathsf {R_{1}-COOH+R_{2}-OH\longrightarrow R_{1}-COO-R_{2}+H_{2}O}}$

Холобур:

${\mathsf {CH_{3}COOH+C_{2}H_{5}OH\longrightarrow CH_{3}COOC_{2}H_{5}+H_{2}O}}$

• Неполярнай суурадаһыҥҥа аһыыба молекулалара димер буолар кыахтаахтар:

$2HA\longrightarrow (HA)_{2}$

Аһыыбаны ылыы.

Аһыыбаны ылаллар:

• Водород неметаллары кытта дьайыыта:

${\mathsf {H_{2}+Cl_{2}\rightarrow 2HCl}}$

${\mathsf {H_{2}+S\rightarrow H_{2}S}}$

• Сернай аһыыба кытаанах туустары кытта дьайыыта:

${\mathsf {NaCl+H_{2}SO_{4}\rightarrow Na_{H}SO_{4}+HCl}}$

${\mathsf {Na_{2}SO_{3}+H_{2}SO_{4}\rightarrow Na_{2}SO_{4}+SO_{2}+H_{2}O}}$

• Аһыыба оксида ууну кытта дьайыыта:

${\mathsf {P_{2}O_{5}+3H_{2}O\rightarrow 2H_{3}PO_{4}}}$

Туттуллубут литература

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%B8%D1%81%D0%BB%D0%BE%D1%82%D1%8B