YYНЭЭЙИТТЭН ЭМИ ОНОРУУ

Эми оңорорго уунээйи ханнык ба5арар чааhын туhаныллар. Оңоhуллар эмп корунэ:

а) Сибиэhэйдии туттуу.

б) Кеенньеhук (настой)

в) Бороhуок.

г) от уута (отвар)

д) Маас

е) Настойка.

1.Таас бааска (кутургуйа5а, түөллугэңңэ, ириңэлээх бааска, биилэххэ өлөрүүгэ) үүнээйи сэбирдэхтэрин үргээн а5алан, тэнитэн, хас да хос уурталаан саба баайан эмтэннилэр.

2.Хатарыллыбыт үүнээйи сэбирдэ5ин, сибэккитин үлтүрүтэн бороhуок буолуор диэри мэлийиллэр. тирии бааhын сорох керүӊүн уонна айах бааhын эмтэниллэр.

3.Көөнньөрүүгэ эмтээх үүнээйилэри маннык туhаныллар: хатарыллыбыт сырьену үлтүрүтүллэр, онтон улахан ньуосканы биир ыстакаан (200мл) оргуйбут итии ууга кутуллар, булкуйуллар. Итиэннэ хаппахтаан баран, сылаас сиргэ (оhох аттыгар, батарея үрдүгэр) сойуор диэри ууруллар. Сойбутун кэннэ сиидэлэнэр. Көөнньөhүк бэлэм. Маннык оӊоhуллубут эми биир биир күн иhиллэр.

4. Арыый күүстээх дьайыылаах эми ылар туhугар оту оргутуллар. Үксүн ууга биир улахан ньуоска кырбаммыт силиhи мөлтөх уокка 20 мүнүүтэ оргутуллар. Уута уолла5ына, оргуйбут уунан толорон биэриллэр. Сойбутун кэннэ сиидэлэниллэр. от уутунан биир-икки күн эмтэниэххэ сөп.

5.Мааhы оңорууга сибиинньэ ис сыатын, ынах сибиэhэй арыытын туттуохха сөп. Онуоха бастаан үүнээйини бороhуок гына мэлийиллэр уонна 1:10 тэңнээн биир маассаны оңоруллар.

6.Көөнньөhүк водка5а эбэтэр испииргэ оӊоhуллар. Бэлэм сырьену үруң арыгыга (1:5) нэдиэлэ устата көөнньерүллэр.

эмп дозатын (кээмэйин) эмтэнээччи сааhыттан, доруобуйатыттан туругуттан, хайдах ылынарыттан көрөн аныыбыт. Көөнньөhүк үксүн ньуосканан, ыстакаанынан кээмэйдэнэр. Холобур, 1-4 саастаах о5олорго остолобуой ньуоска алта гыммыт биирин - түөрт гыммыт биирин, 4-10 саастаахтарга - остолобуой ньуоска үс гыммыт биирин, 10-14 саастаахтарга - биир остолобуой ньуосканы, 14-18 саастаахтарга - остолобуой ньуоска үс гыммыт иккитин ананар. Онтон үөhэ саастаахтарга - улахан ньуоска. Кыра о5олорго кээмэйэ халбаңныан сөп. Аан маңнай эмтээччилэр сэрэхтээхтик , сыпсырыйан эрэ көрөн боруобалыахтарын наада.

КИЭӉНИК ТУhАНЫЛЛАР ЭМТЭЭХ ҮҮНЭЭЙИЛЭР

МАНЧААРЫ (аир болотный)

Былыр-былыргаттан сахаларга Манчаары (от) эмкэ да , аска да туттуллар этэ киэңник биллибит үүнээйи . Үрэх , күөл кытыытыгар , сииктээх , бадараанннаах сиргэ үүнэр . Силиhэ модьу , тас өттө кугастыӊы-саhархай , тоhуттахха иhэ үрүӊ өӊнөөх . Манчаары силиhэ үксүн сытыары үүнэр , намчы , бытырыыс силисчээннэрдээх . Умнаhа үс кырыылаах , үкэр окко майгынныыр эрээри быдан суон , улахан буолар . Умнаhын төрдүттэн үүмүт сэбирдэрдэхтээх . Күөхтүӊү-сahархай өӊнөөх сибэккитэ от умнahын төбөтүгэр буолбакка , ортотуттан үүнэр .

Үүнээйи силиhин илиинэн бигээн ылан хомуйуллар . Сонно тута ууга сай5аан , бысталаан , суонун хайытан куурдуллар . Салгыннаах , күлүк сиргэ хатарыллар .

Хаппыт силиhи аhыыр ба5аны көбүтэргэ , куртах , оhоҕос үлэтин тупсарарга туhаныллар . Биир улахан ньуоска кырбаммыт силиhи биир ыстакаан ууга 10-15 мүнүүтэ мөлтөх уокка оргутан , күн устата үстэ-түөртэ аhыах иннинэ , икки нэдиэлэ истэххэ , ыарыы намырыыр .

Силиhин оргутан ангина , ларингит ыарыытыгар , айах куhа5ан сыттаныытыгар сай5ана5ын . Онуоха биир ньуоска бытарытыллыбыт силиhи биир ыстакаан ууга 4-5 мүнүүтэ ооргутан , сойутан , сиидэлээн тутта5ын . Маннык уунан тас ириӊэлээх бааhы эмиэ эмтиигин .

Уhуннук арыгылаабыт киhи манчаары силиhиттэн чэй оӊотон иhэ сырытта5ына , умнугана , иӊиирэ тардара , быар , бүөр , хабах , таал үлэтэ тупсар . Оттон табахсыт киhи силиhи ыстаан таба5ын быра5ыан сөп .

СУГУН АБА5АТА . ЧЭМПЭРЭЭК (багульник болотный)

Сугуну кытта кэккэлэhэ , маарга , мыраан , сииктээх тэллэ5эр , намыhах сирнэ үүнэр . Бу үүнээйи ураты сыттаах буолар .

Кыhыннары-сайыннары хараӊа от күө5э өӊнөөх буолар , уhун синньигэс сэбирдэхтэрэ мастыйбыт умнаhын төгүрүччү үүнэллэр . Умнаhын төбөтүгэр үрүӊ эбэтэр тэтэркэй сибэккилэрдээх . Бэс , от ыйыгар , сибэккилэнэр кэмигэр , умнаhын төбө өттүн уонна сэбирдэ5ин үтүлүгүнэн сыыйа тардан хомуйаллар . Күлүк сиргэ атын оттортон туспа куурдан , сөп буола-буола ыhан , сахсатан биэрэн хатараллар .

Сугун аба5атын үксүн сөтөлгө , бронхикка , улахан дьон бронхиальнай астматыгар тутталлар . Биир кыра ньуоска оту ыстакаан оргуйбут ууга 2-3 чаас көөнньөрөн , күӊӊэ үстэ улахан ньуосканнан иhиллэр . Сөп түбэспэтэ билиннэ5инэ , эмтэниини тута тохтотуллар . Ыарахан дьахталлар , кыра саастаах о5олор бу үүнээйинэн эмтэнэллэрэ бобуллар . Сугун аба5атын иэрийэр сөтөллүүгэ , солотуоха5а , ревматизмӊа былыр-былыргыттан тутталлар .

Кулаханы , сахсыр5аны , былаханы суох оӊорорго бу үүнээйи сэбирдэ5ин мэлийэн түптэлииллэр . Таӊаhы , түүлээ5и үөнтэн-көйүүртэн көмүскээн , сугун аба5атын хопполорго , долбуурдарга уураллар .

Сүhүөх, тоно5ос дьар5атыгар ынах арыытыгар эбэтэр ис сыатыгар оту булкуйан, ыга хаппахтаан, 2-3 чаас устата сылаас сиргэ күӊкүтэн баран, сиидэлээн соттон эмтэниллэр.

ЧЭМЭЛИИДЭ (белозор болотный)

Чэмэлиидэ сииктээх, дул5алаах от үрэхтэргэ, ойуур, талах быыhыгар сөбүлээн үүнэр. Хойуутук үүммэт буолан, хомуйарга уhун бириэмэни эрэйэр.

10-15 см үрдүктээх, сытыы кырыылаах умнастаах. Төбөтүгэр биэс үрүң эминньэхтээх, сибэккитэ от, атырдьах ыйыгар ситэр. Угун төрдүгэр хас да туура5а олорор сүрэххэ маарынныыр сэбирдэхтэрдээх. Умнаhын ортотугар биир туурата суох сэбирдэхтээх. Сибэккилэнэр кэмигэр хомуйан ылан, күлүк сиргэ түөрт-биэс сибэккини дьөрбөлүү баайан хатарыллар.

Бу үүнээйи уутун, көөнньөhүгүн ииктэтэр эмп быhыытынан туттуохха сөп. Ону тэңэ үөhүрдэххэ, тымныйан ыарыйдахха, хаан барыытын тохтоторго иhэллэр. Сис дьар5атыгар ванна эбэтэр угут оңостон туттуннахха, ыарыы арыый мүлүрүйэр, ыарыhах хамсанара-имсэнэрэ чэпчиир.

СЫТТААХ ДЬЭРЭКЭЭН ОТ. ЧЭМКИНИЭР (василистник вонючий)

Бу от алаас кытыытыгар, тыа са5атыгар ордук сөбүлээн үүнэр. 20-60 см үрдүктээх, элбэх саhархайдыңы сибэккилэрэ умнаhын төбөтүгэр туураларга тар5ана олороллор. Олус сытыы куhа5ан сыттаах. Бытархай сэбирдэхтэрэ үс муннуктуу быhыылаахтар. Сибэккилэммит кэмигэр отун хомуйан күлүк сиргэ куурдуллар. Ити бэс, от ыйыгар буолар.

В.В. Телятьев суруйарынан, чэмкиниэр отун 70 бырыhыаннаах испииргэ көөнньөhүк оңорон, 15-20 хааппыланы күӊӊэ иккитэ-үстэ, 3-4 нэдиэлэ устата саӊа са5аланан эрэр хаан баттааhынын намтатарга, сүрэх ыарыытыгар туттуохха сөп.

Үксүн тас бааска, хааны тохтоторго туhанылла. Бороhуок гына мэлийэн баран, бааска саба баайдахха, хаан барара тохтуур уонна сыыйа силимнэhэн оhон барар.

Бу от дьааттаах үүнээйилэргэ киирсэр. Онон эмтэниэх иннинэ быраас сүбэтэ наада.

КУС ОЛО5О (вахта трехлистная)

Кус олоҕо от үксүн күөл кытыытыгар, кута5а, үрэххэ, уулаах бадарааңңа, соро5ор ууга хойуутук үүнээччи. Үс тэӊ сэбирдэ5э биир туура5а олорор. Үрүң өңнөөх сибэккилэрэ умнас төбөтүгэр дьөрбөлүү үүнэллэр.

Бэс ыйыгар, сибэккилэнэр кэмигэр, сэбирдэхтэрин хомуйан, күлүк сиргэ чараастык тэлгээн куурдуллар. Халың гына тэлгээтэххэ буhан тахсааччы. Онон куурдарга сотору-сотору эргитэн, сахсатан биэрэр наада. Кылгас тууралаах сэбирдэх хатар түргэн буолар.

Үксүн аhыыр ба5аны көбүтэргэ, куртах үлэтин тупсарарга, үөс туолбутун таhаарарга, намыhах аhыылаах гастрикка биир улахан ньуоска үлтүрүтүллүбүт сэбирдэ5и, биир ыстакаан оргуйбут, сылаас ууга көөнньөрөн, күн устата аhыах иннинэ иhиллэр. Иhэр эми күн аайы оңостор ордук. Амтана сүрдээх аhыы буолар, ол иhин эми батыhыннара кыратык уу иhиэххэ сөп. Тирии ыарыйда5ына, бу от силиhин ытыран эмтэниэххэ сөп.

Уhун ыарыттан мөлтөөбүт дьоңңо үчүгэйдик көмөлөhөр. Холобур, сэлликтээх киhи уhуннук иhэн өрүттэр. Хойуулара хатан эрэйдэнээчилэр бу оту оhо5оhу ыраастыыр ньыма быhыытынан туттуохтарын сөп. О5ону эмтииргэ дозатын сааhынан көрөн аныыгын.

Туhаныллыбыт матырыйаал

Төрөөбүт дойдум эмтээх үүнээйилэрэ Токумова К.П., Токумов П.П ISBN 978-5-7696-2947-1