Кунанбаев Акылбай Абайулы

Акылбай Абайулы Кунанбаев — казах норуотун бэйиэтэ, Абай улахан уола.

ССРС төрүттэммитэ 50 сылын көрсө саха уонна казах литературатын сибээстэһиилэрэ сылтан сыл ахсын кэҥээн испитин туһунан «Хотугу сулус» сурунаалга маннык ыстатыйа баар: “Өссө 1927 сыллаахха Саха народнай поэта Эллэй Казахстаҥҥа сылдьан, бэйэтин хас да бэртээхэй хоһооннорун айбыта. 1934-1935сс, саха биллиилээх суруйааччыта Эрилик Эристиин Казахстаҥҥа айар үлэ командировкатыгар  сылдьыбыта уонна казах олоҕуттан «Революция уолаттара» диэн сэһэнин суруйбута.

Кэнники сылларга Казахстаҥҥа саха суруйааччылара: Амма Аччыгыйа, Күннүк Уурастыырап, Суорун Омоллоон, Эллэй, Семен Данилов, В Протодьяконов, Иван Гоголев, Моисей Ефимов, В.Гольдеров  о.д.а. сылдьыбыттара. Хас да сыллааҕыта Казахстаҥҥа саха суруйааччыларын кэпсээннэрин хомуурунньуга бэчээттэнэн тахсыбыта.

Саха суруйааччылара бэйэлэрин төрөөбүт тылларыгар Абай, Мухтар, Ауэзов, Джамбул, Сабит Муканов о.д.а. айымньыларын тылбаастаабыттара. Джамбул талыллыбыт айымньыларын хомуурунньуга сахалыы таҕыста.

1970 сыллаахха Казахстан комсомолун лауреата поэт Туманбай Молдагалиев Саха сиригэр кэлэ сылдьыбыта. Кини Саха сирин туһунан бэртээхэй хоһооннору суруйбута.

Акылбай Абайулы Кунанбаев – Эһэтэ Кунанбай ииппит-үөрэппит. Акылбай 1861 сыллаахха Абайскай оройуоҥҥа төрөөбүт, 43 саастааҕар 1904 сыллаахха бу олохтон букатыннаахтык барбыт. Акылбай оҕо эрдэҕиттэн туохха барытыгар дьоҕурдаах буола улааппыт. Ол курдук кини домбраҕа, скрипкаҕа оонньоон музыкаҕа улахан айар дьоҕурун көрдөрбүт,  талааннааҕын биллэрбит. Медресеҕэ үөрэммит. Нуучча уонна Европа араас дойдуларын литературатын үөрэппит. Ол курдук Акылбай Кунанбаев аангылыйа омук  суруйааччыта Г.Р.Хаггарт “Копи царя Соломона” арамаанын сабыдыалынан  «Зулус» диэн поэманы суруйбута билигин сороҕо эрэ хараллан сытар. Онтон да атын икки «Жаррах», «Дагестан» диэн сүппүт поэмалара Кавказка буолан ааспыт оччотооҕу быһылааннары көрдөрөллөрө. Кини айымньыларыттан билигин аҕыйах ахсааннаах истиҥ иэйиилээх хоһоонноро эрэ хаалан кини айар үлэтин билигин да кэрэхсэтэллэр.

Бейсембай Кенжебаев 1904 сыллаахха алтынньы ый 4 күнүгэр Беген диэн аулга, билиҥҥинэн Казахстаҥҥа, Туркестанскай уобалас Ордабасинскай оройуонугар төрөөбүт. Кини от ыйын 16 күнүгэр 1987 сыллаахха Алма – Ата куоракка өлбүт.   Бейсембай Кенжебаев сэбиэскэй кэмнээҕи казах учуонайа, литератураны чинчийээччитэ, тылбаасчыт, суруйааччы, 1959 сылтан Тыл үөрэҕин билимин дуоктара, педагог, 1961 сылтан профессор этэ.

Маны таһынан, бэйэтин биир дойдулаах биллиилээх дьонун С.Торайгыров, А.Кунанбаев, Д.Джабаев, М. Сералин, М.Ауэзов айар үлэлэрин, олохторун дириҥник хорутан чинчийбит, үөрэппит үтүөлээх.

                                                                   

Туһаныллыбыт литература:

1.       ССРС 50 сылын көрсө. Хотугу сулус. 1972.

2.      Интэриниэт ситимиттэн.