Киэгирээпийэ
Киэгирээпийэ[1] (был.-гириэк. γεωγραφία geografia — сири суруйуу) диэн Сири, Сир өрүттэрин, олохтоохторун уонна түгэннэрин үөрэтэр үөрэх. "География" диэн тылы аан бастаан Эратосфен туттубута биллэр. География сир ньуурун (сир туһунан наука см.), айылҕа усулуобуйатын үөрэтэр, айылҕа объектарын (физическэй география), нэһилиэнньэ, экономика ресурсаларын (см. экономическай география) үллэрии, территориальнай тарҕатыы эйгэтэ.
География-сир баайын, уратытын, дьонун- сэргэтин уонна сир көстүүлэрин чинчийиигэ аналлаах наука уобалаһа. Бастакы регистрацияламмыт Тылы- өһү греческэй авторфен кинигэтин аатыттан (276-194- сс.). География-бу Сири- дойдуну, айылҕаны билэргэ дьулуһар ураты дьиссипилиинэлэр — объектар эрэ буолбакка, хайдах уларыйбыттарын, баар буолбуттарын барытын өйдүүргэ дьулуһар дьиссипилиинэлэр. География уратыта диэн, үгүс концепция планетология уобалаһыгар атын халлааҥҥа ордук киэҥник туһаныллыан сөп. Маннык концепцияттан биирдэстэрэ, уолдьаста диэн этиллибит география бастакы сокуона: "барыта атыттардааҕар чугас, чугас туттар мала- сала ордук чугас", - диир. Географияны "мировой дисциплина" уонна "киһи эт- хаан наукатын икки ардыларыгар муоста" диэн ааттыыллар."[2]
Предмет[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
География- сокуоннары уонна сокуоннары үөрэтэр Объект география эйгэтин уонна кинилэр холбоһуктарын араас таһымҥа олохтооһун уонна бииргэ үлэлээһин туһунан. Предметнэй уобалас дифференциацията биирдиилээн анал (салаа) научнай дисциплиналары, географическай наука тиһиктэрин үөскэтэр. Кини чэрчитинэн естественнэй (физико- географическай) уонна общественнай (социальнай- экономическай) географическай наука уратылаахтар. Ардыгар географическай картографияны туспа географическай дисциплина курдук араарар.
География-былыргы наукалартан биирдэстэрэ. Үксүлэрэ Эллэй эпохатыгар ууруллубуттара. Бу уопуту түмэ тардыбыт Гограф Клавдий Птолемей и. э. и. арҕаа географическай традициятын силигилии сайдыбыт үйэтигэр, Гихард Меркатор аатын кытта сибээстээх хаартыскаларга сүҥкэн ситиһиилэри көрдөрөр үйэлэргэ тиийиллэр. ХІХ үйэ 1- с аҥарыгар билиҥҥи академическай география сүрүн тирэҕэ Александр Гумбольдт уонна Карл Ритер уурбуттара.
Быһаарыылар[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
- ↑ С.Н. Донской, Русско-якутский словарь, Якутск, 1931 г. (стр. 27)
- ↑ Вашмут географий тунемме книгаште
 |
Бу географияҕа туһунан сиппэтэх ыстатыйа. Көннөрөн уонна эбэн биэрэн Бикипиэдьийэҕэ көмөлөһүөххүн сөп. |