Интэриниэт

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
(Мантан: Интернет көстө)
Навигацияҕа көс Көрдөбүлгэ көс
Интэриниэккэ информация сүүрүктэрэ.
This NeXT Computer was used by Sir Tim Berners-Lee at CERN and became the world's first Web server.
ICANN headquarters in Marina Del Rey, California, United States

Интэриниэт (ааҥл. Internet, ол эбэтэр Interconnected Networks) диэн көмпүүтэрдэр бэйэ бэйэлэрин кытта холбоммут бүтүн аан дойдутааҕы ситимнэрэ. IP (Internet Protocol Suite) боротокуолу уонна data пакеттары туһанар. Интэриниэт ситимэ мөлүйүөнүнэн ахсааннаах ситимнэһиилэртэн турар. Ол ситимнэр (дьиэ уонна дьон-сэргэ, университет, бизнес уонна дьаhалта гиэннэрэ) бэйэ бэйэлэрин икки ардыларыгар араас технологияларынан холбоноллор: алтан уонна оптоволокно кабеля, кабеля суох уо.д.а.

Интэриниэт устуоруйата[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Интэриниэт бастаан 1969 сыллаахха алтынньы 29 күнүгэр баар буолбута диэн ааҕыллар. Бу күн Стэнфорд чинчийэр үстүтүүтүгэр уонна Калифорния университетыгар турар көмпүүтэрдэр ыккардыларыгар ситими олохтообуттара. Биллэн турар бу иннинэ, да кэннинэ да уһун сыллар усталарыгар араас таһымнаах саҥа тэриллэр уонна технологиялар айыллыбыттара. Онон интэриниэт устуоруйатын XX үйэ 50-60-с сылларыттан ааҕар дьон эмиэ бааллар. 1957 сыллаахха АХШ байыаннайдара маннык ситими олохтооһун туһатын өйдөөннөр учуонайдарга сорук туруорбуттара. Онон 1969 сыл бүтүөр дылы 4 чинчийэр тэрилтэ бу ситиминэн холбоммута. Ситим ARPANET диэн ааттаммыта.

1971 сыллаахха электроннай почтаны ыытар бастакы бырагыраама айыллыбыта.

1973 сыллаахха Атлантика аннынааҕы каабель нөҥүө АХШ тэрилтэлэрин кытта Великобритания уонна Норвегия көмпүүтэрдэрэ холбоммуттара. Бу кэмтэн ыла ситим дойдулар ыккардыларынааҕы буолбута.

Ситимнэһии тэнийэн истэҕин аайы араас боротокуоллар баар буолан испиттэрэ, бу көмпүүтэрдэр ыккардыларыгар информацияны атастаһыыны атахтыыр этэ. Онон 1983 сыл тохсунньу 1 күнүттэн TCP/IP диэн соҕотох боротокуол ылыныллыбыта. Бу сылга ARPANET ситим Internet диэн тиэрмини бэйэтигэр сыһыаран тутар буолбута.

1984 сыллаахха домен-ааттар тиһиликтэрин айбыттара (англ. Domain Name System, DNS).

Ол сылга ARPANET конкурена – NSFNet (англ. National Science Foundation Network) баар буолбута. Бу ситим элбэх кыра ситими холбообута уонна аһарар кыаҕа конкуреныттан быдан үрдүк этэ. Интернет диэн аат кинини кытта ситимнэнэр буолбута.

1988 сыллаахха тиэкиһи тута биэрэр боротокуол баар буолбута - Internet Relay Chat (IRC), онон интэриниэккэ "тутуһан олорон" кэпсэтэр кыах үөскээбитэ.

1989 сыллаахха Британия аатырбыт информатик учуонайа Тим Бернерс-Ли Аан дойду ситимин кэнсиэпсийэтин киһи-аймах болҕомтотугар таһаарар. Ол кэннэ икки сыл иһигэр HTTP боротокуолу, HTML разметканы уонна URI идентификатордары айар. Ол курдук 1990 сыл сэтинньи 12 күнүгэр гипертекстовай диаграммалар тиһиликтэрин туһунан этиилэрин бэчээттиир, уонна киниэхэ аат биэрэр — World Wide Web.

1990 сыллаахха ARPANET хотторон, суох буолар. Эмиэ бу сыл интэриниэккэ төлөпүөн көмөтүнэн аан бастаан киирии буолар (Dialup access – «дозвон»).

1991 сыллаахха Аан дойдутааҕы интэриниэт ситимҥэ ким баҕарар киирэр кыахтанар.

1993 сыл (сорох источникка 1994 сыл саҕаланыытыгар дэнэр) – NCSA Mosaic диэн аатырбыт браузер тахсар. Интэриниэт түргэнник тарҕанан барар.

1995 сыллаахха сетевой трафигы наардааһыны ситим-провайдердар бэйэлэригэр ылыналлар, оттон NSFNet көмпүүтэрдэрэ чинчийэр эрэ үлэлэнэн дьарыктанар буолаллар.

Ол сыл Аан дойдутааҕы ситим Консорциума (W3C) олохтонор, кини соруга - ситим стандаартарын оҥоруу.

1996 сыллаахтан Аан дойдутааҕы ситим (WWW) "интэриниэт" диэн өйдөбүлү толору кэриэтэ солбуйар буолар уонна билэни атастаһар FTP боротокуолу трафигынан куоһарар. 1998 сыл балаҕан ыйын 18 күнүгэр — доменнары салайар аналлаах ICANN диэн кэммиэрчэскэйэ суох тэрилтэ баар буолар.

Интэриниэт тиэрминнэрэ: Нуучча тыла - Саха тыла - Кырым тыла- Түүрк тыла Кыска Сөздүгү[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Нуучча тыла (Русский) Саха тыла Qırımça (Кырыым тыла) Türkçe(Түрк тыла)
страница сирэй (sirey) saife (саифе) sayfa
ссылка сигэ (sige) bağlantı (багъланты) bağlantı
кнопка тимэх (timex) dögme (дёгме) düğme
нажать (на кнопку), щёлкнуть (мышкой) баттаа (battaa) basmaq (басмакъ) tıklamak
сделать двойной щелчок хос баттаа (xos battaa) çift basmaq (чифт басмакъ) çift tıklamak
выделить хараарт (xaraart) saylamaq (сайламакъ) seçmek
информация, данные билгэлэр (bilgeler) malümat (малюмат) bilgiler, veri
база данных билгэлэр базалара (bilgeler bazalara) malümat bazası (малюмат базасы) veri tabanı
аккаунт, учётная запись аат сурук (aat suruk) esap (эсап) hesap
создать аккаунт бэлиэтэн (belieten) esap açmaq (эсап ачмакъ) hesap açmak
пользователь туттааччы (tuttaaççı) qullanıcı (къулланыджы) kullanıcı
участник, член кыттааччы (kıttaaççı) aza (аза) üye
вход киирии (kiirii) kiriş (кириш) giriş
выход тахсыы (taxsıı) çıqış (чыкъыш) çıkış
сеанс, сессия (работы с программой, сайтом) омурҕан (omurğan) oturım (отурым) oturum
войти в систему, залогиниться логиннан (loginnan) oturım açmaq (отурым ачмакъ) oturum açmak
выйти из системы таҕыс (tağıs) oturım qapatmaq (отурым къапатмакъ) oturum kapatmak
извещать, уведомлять биллэр (biller) haberdar etmek (хабердар этмек) haberdar etmek
перейти (по ссылке) бар (bar) barmaq (бармакъ) gitmek
искать ирдээ (irdee) qıdırmaq (къыдырмакъ) aramak
отправить, послать ыыт (ııt) yollamaq, yibermek (ёлламакъ, йибермек) göndermek
отмена lâğu (лягъу) iptal
отменить lâğu etmek (лягъу этмек) iptal etmek
вернуть назад төттөрүлэт (töttörület) keri ketirmek (кери кетирмек) geri getirmek
регистрация регистрация (registratsiya) qayd (къайд) kayıt
регистрироваться регистрацияланыы (registratsiyalanıı) qayd olmaq (къайд олмакъ) kayıt olmak
зарегистрированный регистрацияламмыт (registratsiyalammıt) qaydlı (къайдлы) kayıtlı
корректный, допустимый сөптөөх, көнө (söptööx, könö) keçerli (кечерли) geçerli
некорректный, недопустимый сыыhа, сатаммат (sııha, satammat) keçersiz (кечерсиз) geçersiz
настройки айардар (ayardar) ayarlar (аярлар) ayarlar
настраивать айардаа (ayardaa) ayarlamaq (аярламакъ) ayarlamak
проверять teşkermek (тешкермек) kontrol etmek
размер улахана (ulaxana) büyüklik (буюклик) boyut
безопасность харысхал (xarısxal) telükesizlik (телюкесизлик) güvenlik
файл билэ (bile) fayl (файл) dosya
расширение кэҥэтиитэ (keñetiite) uzantı (узанты) uzantı
тип көрүҥ (körüñ) çeşit, tür (чешит, тюр) çeşit, tür
календарь халандаар (xalandaar) taqvim (такъвим) takvim
дата кэм (kem) tarih (тарих) tarih
общий бары (barı) umumiy (умумий) genel
утверждение, одобрение tasdıq (тасдыкъ) onay
утвердить, одобрить tasdıqlamaq (тасдыкъламакъ) onaylamak
восстановить yañıdan tiklemek, ğayrıdan tiklemek, yañıdan yaratmaq (янъыдан тиклемек, гъайрыдан тиклемек, янъыдын яратмакъ) yeniden yaratmak
сбросить, обнулить, вернуть в начальное состояние sıfırlamaq (сыфырламакъ) sıfırlamak
обновить саҥарт (sañart) yañartmaq (янъартмакъ) yenilmek
успешный muvafaqiyetli (мувафакъиетли) başarılı
успешно muvafaqiyetnen (мувафакъиетнен) başarıyla
предупреждение сэрэтии (seretii) tenbi (тенби) uyarı
задействовать, включить холбоо (xolboo) işletmek (ишлетмек) uygulamak
указать, ввести бэлиэтээ (belietee) belgilemek (бельгилемек) belirtmek
удалить, убрать сот (sot) yoq etmek (ёкъ этмек) silmek
доступ irişim (иришим) erişim
право (доступа и т.д.) yetki, izin (етки, изин) yetki, izin
статус, состояние турук, статус (turuk, status) al, status (ал, статус) hal, durum
инструмент инструмент (instrument) alet (алет) araç
вклад isse (иссе) katkı
пространство имён (в вики) isim fezası (исим фезасы) alan adı (vikide)
поле satır, pencere (сатыр, пенджере) alan
частые вопросы (ЧаВо) элбэхтик бэриллэр соруйдар (ЭБС) (elbextik beriller soruydar (EBS)) sıq berilgen sualler (SBS) (сыкъ берильген суаллер (СБС)) sık sorulan sorular (SSS)
загрузить ук (uk) yüklemek (юклемек) yüklemek
добавить, присоединить, приаттачить эп (ep) eklemek (эклемек) eklemek
аттачмент эбии (ebii) eklenme (экленме) eklenti
отметить, пометить бэлиэтээ (belietee) işaretlemek (ишаретлемек) belirtmek
знак, отметка бэлиэ (belie) işaret (ишарет) simge
символ (буква, цифра, знак) симбол (simbol) simvol (символ) karakter
заполнять толор (tolor) toldurmaq (толдурмакъ) doldurmak
совпадать eşleşmek (эшлешмек) eşleşmek
совпадение, зацепка (при поиске) cөп түбэhии (söp tübehii) ilişki (илишки) ilişki
приоритет, вес приоритет (prioritet) ağırlıq (агъырлыкъ) ağırlık
ящик (для писем) куту (kutu) qutu (къуту) kutu
папка cüzdan (джузьдан) klasör
дополнительный ilâve (иляве) ek, ilave
изображение ойуу (oyuu) resim, suret (ресим, сурет) resim
разрешение (графич. файла) çezinirlik (чезинирлик) çözünürlük
статья maqale (макъале) madde
сообщение сурук (suruk) beyanat (беянат) mesaj
тема сурук аата (suruk aata) mevzu (мевзу) konu
заголовок баhа (baha) serleva (серлева) başlık
автор müellif (муэллиф) yazar
текст текст (tekst) metin (метин) metin
правило сиэр (sier) qaide (къаиде) kaide
содержание иhинээҕитэ (ihineeğite) münderice (мундеридже) içerik
правка, изменение, редактирование уларытыы (ularıtıı) deñişiklik (денъишиклик) değişiklik
изменять, редактировать уларыт (ularıt) deñiştirmek (денъиштирмек) değiştirmek
обсуждение ырытыы (ırıtıı) muzakere (музакере) tartışma
предложение этии (etii) teklif (теклиф) teklif
личный şahsiy (шахсий) kişisel, şahsi, özel
цитата alınma (алынма) alıntı
раздел салаа (salaa) bölüm (болюм) bölüm
подраздел хос салаа (xos salaa) alt bölüm (алт болюм) altbölüm
список лиис (liis) cedvel (джедвель) liste
таблица таабыл (taabıl) cedvel (джедвель) tablo
предпросмотр ög baquv (ог бакъув) önizleme
распечатать бэчээттээ (beçeettee) bastırmaq (бастырмакъ) bastırmak
комментарий коммент (komment) tefsir (тефсир) yorum
пояснение быhаарыы (bıhaarıı) izaat (изаат) açıklama
описание кэпсээн (kepseen) tarif, tasvir (тариф, тасвир) tarif, tasvir
голос (при голосовании) куолас (kuolas) rey (рей) oy
голосовать куоластаа (kuolastaa) rey bermek (рей бермек) oylamak
итог, результат түмүк (tümük) netice (нетидже) sonuç
жирный (шрифт) халыҥ (сириип) (xalıñ (siriip) qalın (yazı) (къалын (язы)) kalın (yazı)
подпись илии баттааhын (ilii battaahın) imza (имза) imza