Ботуруон

Ботуруон (унитарнай ботуруон) - биирдэ (биир сырыынан) иитиллэр саа сэбэ. Унитарнай диэн ааттанар (лат. Unitas - биир кэлим) ботуруон түөрт бииргэ холбломмут компоненнартан турар - буулдьаттан, гильзаттан, буорахтан уонна детонатордыыр капсюльтан.

"Унитарнай" диэн ааты ботуруон XIX-с үйэҕэ ылбытыта, урукку, капсюлюн туспа иитиэр ботуруоннартан араарыллар гына. Билиҥҥи уотынан ытар сэбтэргэ унитаранай ботуруоннар эрэ туттуллаллар.

История

Былыр, ботуруона айыахтарын иннинэ сааны маннык иитэр этилэр: бастаан буораҕы кутан баран быыс угаллар уонна чумпуурунан ыга симэн кэбиһэллэр. Онтон төгүрүк сэбиниэс буулдьа уган баран эмиэ иккис быыһынан анньаллар (кыҥааһыҥҥа буулдьа төкүнүйэн түспэтин диэн). Уонна бүтэһигэр, эмиэ буораҕы саа долбууругар куталлар, кини саа уоһун иһигэр баар буораҕы кытары кыра хайаҕаһынан сибээстээх. Ытарга, сирэлиҋэр битиилтэн эбэтэр чокуур кыымнарыттан долбуур буораҕа умайар, уонна уотун иитии буораҕыгар биэрэр.

XVII-с үйэҕэ саа иитэрин кыратыык түргэтиннэрбиттэр - аны буулдьа уонна буорах кыра кумааҕы пакетыгар угар буолбуттар. Саллаат пакетын хайа тардан буулдьатын араар, ол кэниттэн буораҕын кутар, кумааҕыны быыс курдук туттан баран буулдьатын чумпуурунан симэн кэбиһэр. Ол да буоллар, син биир кыра буораҕы туспа саа дуолбууругар кутуохха наада буолан, иитэр түргэнэ бытаан эбит.

1818 сыл-с сылга, англичан Джозефф Эгг саҥа буораҕы уматар сэби айбыт - капсүлү. Иһигэр охсууттан эстэр састаабтаах кыракый тимир колпачок.

Дрейзе ботуруона

1827-с сылга Николай Дрейзе унитарнай ботуруона - буорах, капсюль уонна буулдьа бииргэ кумааҕы гильзатыгар сылдьаллар.

Билиҥҥи сэрии ботуруоннара бары тимир гильзалахтар. Тимир гильза анала буорах гаазтарын ботуруонньуктан тахсалларын бүөлүээһин. Ытыы кэмигэр кини кэҥиир уонна ботуруонньукка ыга сыстар, онтон буулдьа көппүтүн кэниттэн урукку размерыгар дылы кыччыыр.

Ботуруоннар дьаарыстааһыннара

Араас бистэлиэт ботуруоннара (3-12). 3 — .454 Casull, 4 — .45 Winchester Magnum, 5 — .44 Remington Magnum, 6 — .357 Magnum, 7 — .38 Special, 8 — .45 ACP, 9 — .38 Super, 10 — 9 mm Luger, 11 — .32 ACP, 12 — .22 LR. Холобурга, 12 калибрдаах булт саатын бутуруона (1) уонна АА батарейка тураллар (2).

1. Анааһынанан:
   1. Сэрии киэнэ
   2. Сигнааллыыр
   3. Кураанах (холостой)
   4. Үөрэх киэнэ
   5. Оһуобай (тутуу ботуруоннара)
2. Саа көрүҥүнэн
   1. Бинтиэпкэ
   2. Бүлүмүөт
   3. Автомат (промежуточнай)
   4. Пистолет
   5. Саа
   6. Револьвер
3. Буулдьатын көрүҥүнэн
   1. Көннөрү буулдьалаах
   2. Үрдүк тэһэр күүстээх
   3. Көтөр түргэнэ аччатыллыбыт
   4. Бронебойнай буулдьалаах
   5. Суол хааллар буулдьалаах (трассер)
   6. Бронебойнай-уматар
   7. Бронебойнай-уматар уонна трассердаах
   8. Эмискэ уматар
   9. Экспансивнай (эккэ киирэн аһыллар)
   10. Доруобунньук
   11. Химическай ("газовай бистэлиэттэр")
   12. Травмалыыр (эрэһиинэ, пластик)
   13. Оһуобай (тутуу дюбеля)
4. Уматар көрүҥунэн
   1. Киин өттүнэн уматыллар
   2. Ойоҕос өттүнэн уматыллар
   3. Шпилечнай
   4. Чаҕылыгынан уматыллар
5. Умайар састаабынан
   1. Буорах
   2. Пирожидкость
6. Гильзатынан
   1. Закраиналаах
   2. Проточкалаах
   3. Закраиналаах уона проточкалаах
   4. Закраината уонна проточката суох
   5. Гильзата суох

Ботуруоннар бэлиэтээһиннэрэ

C.I.P.. (Commission Internationale Permanente pour l’Epreuve des Armes à Feu Portatives — Уотунан эстэр сэптэри холоон көрөр дойдулар икки ардыларынааҕы бастайаанай комиссия) бэлиэтээһинэ билиҥҥи кэмҥэ, сүрүн ылыллыбыт ботуруоннар бэлиэтээһиннэрэ буолар. C.I.P. аатыгар киирэлээр - Буулдьа калибра, гильза уһуна уонна закраината баара эбэтэр суоҕа.

Холобура - 7,62×54 мм R - 7,62 миллиметрдаах буулдьа, 54 мм уһуннах гильза, R (rim, rand) - закраиналаах.

Ол даҕаны, атын бэлиэлэр эмиэ туттулаллар, оһуобо АХШ-га, метрическай системаны тутуспат дойдуга.

Сигэлэр

• Сэрии сааларын сэбтэрэ (нуучч.) Архыыптаммыт 2009, Ыам ыйын 20 күнүгэр.