«Кэскил» дьыссаат

Хоро детсадын тэриллиитин уонна сайдыытын кэрдиис кэмнэрэ

"Кэскил" оҕо саада

1952 сыл Хоро нэһилиэгин историятыгар биир кэрэ-бэлиэ дата буолар. Ол курдук түөрт колхоз үлэһиттэрэ Тыымпыттан, Кураанах Алаастан, II Хороттон, Сээҥээбиттэн, Аһыкайтан көһөн киирэн Булгунньахтаах бөһүөлэги төрүттээбиттэрэ. Бастаан пилорама туруоран саҥа оскуола туппуттара, почта дьиэтэ, хонтуора баар буолбут. «Тыымпы», «Октябрь кыайыыта», «Пятилетка геройа», «Кыһыл Бэрэ», «Саҥаүүнүү», «Трактор» колхозтар холбоһон 1958 сыл бөдөҥсүйбүт Максим Горькай аатынан колхоз тэриллибитэ. Бэрэссэдээтэлинэн Васильев Афанасий Васильевич, солбуйааччынан Ленин уордьан кавалера Егоров Алексей Семеновичүлэлээбиттэрэ. Бу дьон туруорсаннар Кураанах Алаастан правление дьиэтин оҕуһунан, атынан көһөрөн аҕалбыттар. Маҥнай правление дьиэтэ, онтон оскуола буолан турбут.

1957-58 сс. бөдөҥсүйбүт Максим Горькай аатынан колхоз бас билиитигэр Хоро нэһилиэгэр 25 миэстэлээх дьааһыла-сад бу дьиэҕэ үлэтин саҕалыыр. Детсад маҥнай аһылларыгар бастакы анал дошкольнай үөрэхтээх иитээччи Долгунова Мария Софроновна Хоро детсадыгар сэбиэдиссэйинэн ананар. Мария Софроновна кэлээт даҕаны оҕо тэрилтэтигэр сөп түбэһэр хостору оҥорторор. Ол курдук группа хоһо, куукуна, утуйар хос, туалеттыыр хос, оҕо сыгынньахтанар хоһо, оҕо таҥаһын ыйыыр аналлаах кабинкалары, дьиэни-уоту кырааскалатар. Мария Софроновна оҕо олорор, тулалыыр эйгэтэ ис киирбэх, кыраһыабай, оҕоҕо туһалаах уонна кини санаатыгар сөп түбэһэр, дьүөрэлэһэр буоллаҕына холкутук сананар, кэрэҕэ тардыһыытаүрдүүр диэн санааттан оҕолоргоүөрэнэргэ, кэпсииргэ, оонньуурга сөптөөх пособиелары оҥотторорго, сынньанар эйгэни тэрийэргэ усулуобуйа олохтуу сатыырга, айарга-тутаргаүлэһиттэрин, төрөппүттэрин көҕүлээбитэ. Маҥнай аһыллыбыт Хоро детсадыгар Евсеев Василий Евсеевич 8 остуолу, 1 ыскаабы, таҥас ыйыырдары, 25 оҕо олорор олоппосторун оҥорон биэрбит. Василий Евсеевич бу да кэнниттэн детсадүлэлиирин тухары ис тэрилин салгыы хойукка диэри саҥардан оҥоро олорбута. Мария Софроновнаүлэлиир бириэмэтигэр повардарынан Иванова Пелагея Николаевна, Петрова Евдокия Ивановна, ньээнньэнэн Сергеева Мария Саввична (Тээрэ), Егорова Анна Викторовна (Чоппуус кыыһа Аана), Константинова Варвара Степановна үлэлээбиттэрэ.

1960 сылтан Ермоченко Галина Николаевна–анал дошкольнай үөрэхтээх нуучча кыыһа соҕуруу дойдуттан кэлэн районо анааһынынан Хоро детсадыгар сэбиэдиссэйинэн үлэлиир. Галина Николаевна үлэлиир бириэмэтигэр иитээччинэн Аммосова Матрена Саввична, Алексеева Дария Федоровна, Захарова Элеонора Семеновна, солбуйааччы иитээччинэн Семенова Мария Ивановна, ньээнньэлэринэн Михайлова Христина Лазаревна, Евдокимова Прасковья Петровна, Иванова Агафья Васильевна, повардарынан Сергеева Мария Саввична, Варламова Александра Ивановна, Алексеева Елена Егоровна үлэлээбиттэрэ. Бу бириэмэҕэ 25-30 оҕоҕо тиийэ сылдьаллара, детсад хонуктаах этэ. Ыраах ферма оҕолорун тарҕаппакка ыйы-ыйдаан сырытыннараллара. Галина Николаевна детсад барыүлэһиттэригэр иитэр-үөрэтэрүлэҕэ сүбэлээн-амалаан, ньээнньэлэргэ, повардарга туох баар быраабыланы кытаанахтык тутуһуннаран, дьулуурдаахтык, иллээхтик-эйэлээхтикүлэлээбиттэрэ. Детсад дьиэтин штукатуркалаппыта, испиэскэлэппитэ. Кэлин Галина Николаевна үчүгэйдик, кыахтаахтык үлэлиирин билэн, оройуоҥҥа 2№-дээх детсадка иитээччинэн анаабыттара.

Ол кэнниттэн, 1962 сылтан, сэбиэдиссэйинэн Аммосова Матрена Саввична, иитээччилэринэн Алексеева Дария Федоровна, Суханова Варвара Петровнаүлэлииллэр. Матрена Саввична куукуна дьиэни салгыы штукатуркалаппыта, испиэскэлэппитэ, оҕо оонньуурун, занятиеҕа туттуллар тэриллэрин салгыы булан, иһити-хомуоһу эбии саҥардыбыта. Киниүлэлиир бириэмэтигэр араас сылларга ньээнньэнэнүлэлээбиттэрэ: Иванова Агафья Васильевна, Афанасьева Варвара Спиридоновна, Яковлева Анастасия Павловна, Егорова Варвара Ефремовна, Обулахова Мария Семеновна, Обулахова Татьяна Семеновна, повардарынан Павлова Екатерина Александровна, Сергеева Мария Саввична, тасүлэһиттэринэн кэргэннии Спиридонова Анна Ефремовна, Евдокимов Прокопий Пудович, Васильева Дария Осиповна, Иванова Марфа Михайловна. Оҕолорго олус кыһамньылаах дьон этилэр, детсад барыүлэтигэр күүс-көмө буолбуттара. Ол курдук Саҥа Дьыл елкатыгар оҕолорго барыларыгар мааска таҥас тикпиттэрэ, елка киэргэтиитигэр, симээһинигэр бары көмөлөһөллөрө. Оччотооҕуга олохтоох радиоузелүлэлиирэ, биллэриилэри, концертары радионан биэрэллэрэ. Детсад улахан оҕолорун күүстэринэн концерт, төрөппүттэргэ аналлаах биэриилэри оҥороллоро. Ол курдук Матрена Саввична 1969 с. дылыүтүө суобастаахтык,үрдүк таһаарыылаахтыкүлэлээн ааспыта. Алексеев Петр Саввич кылгас бириэмэҕэ детсадка 1965 сыллаахха сэбиэдиссэйдээбитэ. Кини Хороҕо хаһаайыстыбаннайүлэһит быһыытынан биллэр этэ. Петр Саввич детсадка аан бастаан таҥас сууйар, иистэнэр массыыналары ылан техүлэһиттэрүлэлэрин чэпчэппитэ. Оҕо сылдьарыгар, оонньууругар анаан дорожкалары, көбүөрдэри ылбыта. Петр Саввич иитэр-үөрэтэрүлэүрдүк таһаарыылаах, дьиэ ис-тас өттө ыраас, аһа-үөлэ минньигэс, тотоойу буоларын ирдиирэ. Матрена Саввична атынүлэҕэ анаммытын кэннэ 1969 с., оччотооҕу районо бирикээһинэн, Фокинова Евдокия Григорьевна детсад сэбиэдиссэйинэн ананан кэлэр. Евдокия Григорьевна оҕо оонньуурдарын, араас пособиелары булунан тыа сирин усулуобуйатыгар бэйэтин кыаҕынан методкабинет тэрийбитэ, оскуоланы кытта ыкса сибээстээхтикүлэлээбитэ. Оскуолаҕа бэлэмнэнэр группа оҕолорун маҥнайгы кылаас учууталлара кэлэн көрөллөрө, көмөлөһөллөрө. Оҕолор оскуолаҕа киирэллэригэр тылы сүһүөххэ араарарга, аһаҕас дорҕооннору уһатарга, кылгатаргаүөрэнэллэрэ.

Оскуоланы кытта профсоюзтара бииргэ буолан араас тэрээһиннэр бииргэ ыытыллаллара, профкомитетка детсадүлэһиттэрин талаллара. Евдокия Григорьевна кыһамньытынан оҕолоргоүрүҥ аһы быспат этилэр,үүт ылан оргутан, суораттаан оҕолору аһаталлара.

Үчүгэй асчыт повардар Сергеева Мария Саввична, Павлова Екатерина Александровна, Афанасьева Варвара Спиридоновна этилэр. Иитэр-үөрэтэрүлэҕэ иитээччилэр Алексеева Д.Ф., Трофимова М.В. уһун кэмҥэ айымньылаахтыкүлэлээбиттэрэ. Евдокия Григорьевна детсадка оҕо оонньуур площадкатыгар араас оҥоһуктары оҥорторбута. Ол курдук мас пароход, мас горка, кыракый хачыаллар баар буолбуттара. Дьиэ ис тэрилигэр дуоска, долбуур, иитээччилэр остуоллара оҥоһуллубуттара. Маны барытын мас ууһа Васильев Василий Сергеевич оҥорбута. Кини оҥоһуктара бөҕө-таҕа, хаачыстыбалаах, тупсаҕай, хайа сатанарынан оҕоҕо сэрэҕэ суох буолаарай диэн оҥороро. Кини оҥоһуктара күн бүгүҥҥэ дылы туһалыы тураллар. Евдокия Григорьевна үрдүк культуралаах, ирдэбиллээх, оҕоҕо, үлэһиттэргэүчүгэй сыһыаннаах салайааччы этэ. Хоро детсадыгар 1975 сылга диэри үлэлээбитэ. Өр сылларга Үөһээ-Бүлүүтээҕи 5№-дээх детсад сэбиэдиссэйинэн айымньылаахтыкүлэлээн оҕо, төрөппүт убаастабылын ылан,үлэтэүрдүктүк сыаналанан Саха республикатынүөрэҕириитинүтүөлээхүлэһитэ ааты ылбыта. Биһиги кининэн киэн туттабыт. 1975 сыл күһүнүттэн Мария Васильевна Трофимова сэбиэдиссэйдиир. Хороҕо 1976 с. саҥа 50 миэстэлээх типовой детсадүлэҕэ киирэр. Саҥа дьиэ тутуутугар оройуон биир опыттаах тутааччыта, биригэдьиир Тырыбысов Николай Егорович, прорабынан Григорьев Валерий Никитичүлэлээбиттэрэ. Олохтоохтортон тутуу биригээдэтигэр киирэн Касьянов А.В., Иванов К.Д., Алексеев Г.Е., Федоров Д.Н. түргэн тэтиминэн, хаачыстыбалаахтык туппуттара.

Мария Васильевна саҥа дьиэ материальнай хааччыллыытын ситиһэргэ сыралаахтык, дьаныардаахтыкүлэлээбитэ. Бу кэмҥэ төрөппүттэри кыттаүлэ тупсубута. Оҕолоруүлэҕэ, айылҕаҕаүөрэтиигэ анаан сибэкки олордоллоро, теплица тутан оҕурсуүүннэрэллэрэ. Детсад таһыгар 50-тан тахса олордуу мас суугунаабыта, дьиэ иһигэр-таһыгар сибэкки арааһа чэлгийбитэ. Бу барыта оҕону кыра эрдэҕиттэн тулалыыр эйгэҕэ, айылҕаҕа чугаһатарга ииппитэ, харыстабылы, ытыктабылы иҥэрбитэ. Оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор тэрилтэлэрин инспектора Андреева Августина Федотовна, сэбиэдиссэй Трофимова Мария Васильевналыын Хоро детсадыгар оройуон, республика семинардарын, выставкаларын, аһаҕас дьарыктарын, оҕону иитэр,үөрэтэрүлэҕэ бэсиэдэлэри ыыттарбыта. Бу тэрээһиннэргэ барытыгар Хоро детсадын иитээччилэрэ инники күөҥҥэ сылдьыбыттара. Иитээччилэр Дария Федоровна Алексеева, Мария Васильевна Бестинова, Мария Тимофеевна Александрова, Светлана Николаевна Золотарева, Дария Акимовна Сидорова, Вера Спиридоновна Оконосова, Мария Петровна Григорьева, Ноябрина Семеновна Кузьмина, Валентина Васильевна Егорова, Татьяна Петровна Халгаева, Тамара Елисеевна Тимофеева. Хоро детсадыгар ыытыллыбыт республиканскай таһымнаах улахан семинар буолбутугар Мария Васильевна Бестинова ыыппыт нуучча тылын дьарыга республика иитээччилэрин улахан биһирэбиллэрин ылбыта, детсад иитэр-үөрэтэрүлэтин уопута республикаҕа тарҕаммыта.

1985 сыллаахха биһиги биир дойдулаахтарбыт, республикаҕа биллэр художниктар бырааттыы Тохман, Дьулустан, Ньургустан Бойтуновтар детсадка оҕо площадкатыгар саха остуоруйаларын геройдарыгар олоҕуран маһынан кыһан, тутан оҥорбут оҥоһуктараүлэһиттэр, төрөппүттэр махталларын ылбыта. Оҕолорго амарах сыһыаннаах, бэйэлэрин оҕолорун тэҥэ иитэн бүөбэйдээбит ньээнньэлэр Мария Константиновна Михайлова, Александра Михайловна Чиряева, Федора Васильевна Бестинова, Анисия Васильевна Касьянова, Тамара Ивановна Софронова, Саргылана Иннокентьевна Иванова, минньигэс астаах повардарынан Варвара Спиридоновна Афанасьева, Мария Ивановна Семенова, Тамара Ивановна Васильева, Антонина Васильевна Гоголева, Надежда Арсеньевна Сыромятникова, завхоһунан Ирина Игнатьевна Тарасова, Наталья Афанасьевна Евдокимова үлэлээн ааспыттара. 1980 сылтан саҕалаан эдэр, анал дошкольнайүөрэхтээх иитээччилэр кэлитэлээн барбыттара: Хантарова Розалия Константиновна, Ефремова Раиса Филипповна, Васильева Мария Павловна, Михайлова Наталья Петровна. Оҕону иитиигэ уопутуран аҕа көлүөнэүлэһиттэри солбуйан үлэлииллэр. 1990-2009 сылларга оҕо саадын сэбиэдиссэйинэн I категориялаах иитээччи Ефремова Раиса Филипповна ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Кини кэнниттэн күн бүгүнүгэр диэри детсад сэбиэдиссэйинэн Евдокимова С.Н. ананан үлэлии олорор. «Кэскил» оҕо саада «Тосхол» базовай программанан, «Развитие», «Радуга» программаларынан уонна «Дьиэ кэргэн» вариативнай программа проегын оҥостон, саҥа ньымалары туһанан, оҕо кыра сааһыттан сайдарыгар олук ууран үлэлиир. «Кэскил» оҕо саада баай уопуттаах иитээччилэрдээх: Хантарова Р.К., Тимофеева Т.Е., Алексеева О.Н., Евдокимова С.Н., Егорова З.Е., Иванова А.К. Музыкальнай салайааччынан II категориялаах иитээччи Никифорова Т.В., медсестранан Чиряева Г.С. үлэлииллэр. Бу үлэһиттэр бары оҕо иитиитигэр сыраларын биэрэн айымньылаахтыкүлэлииллэр. Детсадка «Оригами»,үҥкүү, «Сонор», дуобат, вокальнай, «Мындыр илии», «Веселые картинки», «Мастерилка», интеллектуальнай «Тииҥ мэйиичээн», «Нарыйа» муода, «Чөл буол» кружоктара сыл устата ыытыллаллар.

Иитээччилэр билиҥҥи олох ирдэбилинэн билиилэрин-көрүүлэрин куруукүрдэтинэ тураллар. Региональнай, улуснай, республиканскай семинардарга, педагогическай ааҕыыларга кыттан бэйэлэрин таһымнарынүрдэтэллэр, методическай билиилэрин хаҥаталлар. Биһиги иитээччилэрбитүлэлэрэ улууска, республикаҕа тарҕаналлар. Ол курдук, бэлэмнэнии бөлөх иитээччитэ Евдокимова С.Н. математикаҕа интегрированнай дьарыга республикаҕа тарҕаммыта, иитээччи Егорова З.Е. грамотаҕа дьарыга улууска биһирэммитэ. 1991 сылтан оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор тэрилтэлэрин инспектора Надежда Васильевна Огочонова туруорсуутунан, көҕүлээһининэн детсад аайы медүлэһит көрүллэр буолбута. Биһиги детсадка 1993 сылтан фельдшер идэлээх Чиряева Галина Семеновна үрдүк таһаарыылаахтык үлэлиир. Галина Семеновна оҕо доруобуйатын туһугар араас ньымалары туттанүлэлиир. Киниүлэлиэҕиттэн оҕо эт-хаан өттүнэн сайдарыгар болҕомто күүһүрдэ. Эти-хааны чэбдигирдэр дьарыктар ситимин быспакка күн аайы утумнаахтык ыытыллаллар. Оҕону битэмиининэн, битэмииннээх аһынан хааччыйыы, фитотерапия, массаж араас көрүҥэ, ыарыыны сэрэтэрүлэлэр барыта кини илиитин нөҥүө ааһаллар.

Оҕолор сыл аайы улууска ахсаан, нуучча тылын олимпиадаларыгар, «Юный исследователь» научно-практическай конференцияҕа, «Чугдаарар көмүс чуораанчыктар», «Чобуо чооруостар», «Туллукчаана», «Мини-мисс», «Хотугу Сулус» уонна да атын күрэхтэргэ көхтөөхтүк кыттан өрүү миэстэлэһэллэр. КМО-нанүлэ сыллата ситимнээхтик барар. Оҥхой, Хоро, Дүллүкү оҕо саадтара хардары-таары сылдьыһан опыт атастаһабыт, күрэхтэһэбит, араас мероприятиелары ыытабыт. Маны таһынан улуус атын да детсадтара: Ороһу, Тамалакаан, Далыр, Үөһээ-Бүлүүтээҕи 7№-х «Сказка», кэлэн табаарыстыы көрсүһэн, үлэ кистэлэҥнэрин кэпсэтэн, күрэхтэһэн, сынньанан бараллар. Улуустааҕы семинардар, мероприятиелар эмиэ буолаллар. Манна улуустааҕыүөрэх управлениетын оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор отделларын методиһа Егорова Людмила Алексеевна, инспектор Тумусова Любовь Васильевна төһүү күүс буолаллар.

«Кэскил» детсад үлэһиттэрэ нэһилиэккэ, улууска ыытыллар бары мероприятиеларга көхтөөхтүк кытталлар. Манна бааллар нэһилиэк депутаттара, дьахтар комитетын чилиэттэрэ, «Эбээ» түмсүү салайааччыта, быыбар хамыыһыйатын сэкэрэтээрдэрэ, чилиэттэрэ. 2007-2008 с.с. тэрилтэлэр икки ардыларынааҕы куоталаһыы түмүгүнэн «Кэскил» оҕо саадын коллектива улахан өҥнөөх телевизорынан наҕараадаламмыта да туоһулуур.

«Кэскил» оҕо саада кэнчээри ыччат сайдарын,үүнэрин туһугар бары күүһүн-билиитин, кыһамньытын ууран үлэлиир. 2013 сылтан "Кэскил" дьыссаат "Оҕону сайыннарар Киин" статуһун ылан айымньылаах үлэтин салҕыыр.