Үрүҥ тэллэй

Үрүҥ тэллэй (лат. Boletinus edulis Bull., нууч. Белый гриб, боровик) — үрдүкү тэллэйдэргэ киирэр сиэнэр тэллэй.

Саха сирин элбэх улуустарыгар үүнэр. Булкаас сэбирдэхтээх уонна бэс ойуурдарга көстөр.

Морфологията

Сэлээппэтэ томтоҕор, кылааккай саҥардыы быгарын саҕана кубархай араҕас буолар, онтон улааттаҕына, ордук бэстээх сиргэ үүннэҕинэ, кыһыллаҥы бороҥ өҥнөнөр.

Сэлээппэтин алын өттө капроновай губка курдук. Тэллэй кыра эрдэҕинэ үп-үрүҥ, сиппитин кэннэ көҕөрүмтүйэн көстөр араҕас өҥнөнөр.

Хайа туттахха иһэ маҥан, өҥө уларыйбат. Олус үчүгэй-тэллэй сыта сыттаах.

Атаҕа суон, төкүнүк, үрүҥ өҥнөөх, сэлээппэтиттэн дөбөҥнүк туллар. Үрүҥ, бөлтөйө сылдьар сетка ойуулаах.

Споратын өҥө күрэҥ эбэтэр араҕастыҥы күрэҥ.

Үүнэр кэмэ

От ыйыттан хаһыҥ түһүөр диэри баар буолар. Ардах кэнниттэн итии бэриэмэҕэ үчүгэйдик үүнэр.

Үүнэр сирэ

Мутукчалаах ойуур, булкаастаах бэс мас тыата. Тэтиҥ, харыйа, хатыҥ төрдүгэр тыа саҕатыгар, киһи үгүстүк сылдьыбат буолбут суолун кытыытынан, үүнэр. Күөх муохтаах, сэппэрээктээх, уулах отон уктаах сииктээх сири сөбүлүүр. Аҥардас тиит ойуурга үүммэт. Саха сиригэр Арктикаҕа тиийэ баар, ол гынан баран, сүнньүнэн хойуутук Ленскэй, Өлүөхүмэ, Алдан оройуоннарыгар үүнэр. Якусткай, Орджоникидзевскай, Мэҥэ-Хаҥалас уо. д. а. Саха сирин киин оруйуоннарыгар, Бүлүүгэ даҕаны арыый сэдэх.

Химическэй састааба

Саха сирин киин оруйуоннарыгар үүнэр үрүҥ тэллэй сиэнэр чааһыга 3,75% белоктаах, 0,48% арыылаах, 0,76% минеральнай веществолардаах.

Аска туттуу

Бу тэллэйи амтана үчүгэйинэн атын бары тэллэйдэртэн ордороллор. Ханнык баҕарар бүлүүдэни бэлэмнииргэ барар: миин оҥоруохха, соркуойдуохха, тууһуохха, хатарыахха, маринуйдуохха сөп.

Соҕутуопкаҕа сибиэһэйдии эбэтэр хатаран баран туттараллар.

Атын маарыннаһар дьааттаах тэллэйэ суох. Дэҥҥэ, сиэммэт үөстээх тэллэйи кытта бутуйаллар. Үөстээх тэллэй үрүҥ тэллэйтэн уратыта - хайа туттахха иһэ тэтэркэй өҥнөөх буолар.