Юзеф Пилсудскай
Ю́зеф Кле́менс Гиня́тович Косьче́ша Пилсу́дскай (пол. Józef Klemens Piłsudski ['juzɛf piw'sutski], ахсынньы 5, 1867 — ыам ыйын 12, 1935) — Польша судаарыстыбаннай уонна политическэй диэйэтэлэ, сөргүтүтүллүбүт Польша бастакы баһылыга, польша аармыйатын төрүттээччи; Польша мааршала; хос ааттара — Komendant (Комендант), Marszałek (Маршал), Dziadek (Эһээ).
Олоҕун олуктара
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]
Ахсынньы 5 1867 сыллаахха Вильна анныгар Зулов куоракка (пол. Zułów, лит. Zalavas) (Феликс Дзержинскай төрөөбүт сириттэн аҕыйах килэмиэтирдээх сиргэ) төрөөбүт.
1885 с. Харьковтааҕы университет медицинэтин салаатыгар үөрэнэ киирэн баран устудьуоннар хамнааһыннарыгар кыттан 1886 с. үүрүллубүтэ.
1887 сыл кулун тутарыгар Александр III ыраахтааҕыны өлөрө сатааһыҥҥа кыттыгастааҕын иһин Сибииргэ 5 сылга көскө ыытыллыбыта.
Иркутскайдааҕы хаайыыга олохсутуллуохтаах сиригэр барары кэтэһэ сытан бууннааһыҥҥа кыттыбытын иһин эбии сыл аҥаара хайыыга сытарга уураахтаммыта.
Судаарыстыба баһылыга буолуута
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]1914 сыл алтынньытыгар Пилсудскай көҕүлээһининэн Польша сэриитин тэрилтэтэ (Polska Organizacja Wojskowa) — кистэлэҥ холбоһук тэриллибтэ. Кини урукку XVIII үйэтээҕи Речь Посполита сирдэригэр үлэлиир этэ. Сэриигэ Антаанта сэриилэрэ баһыйалларыттан сылтаан Пилсудскай Быстах кэмнээҕи судаарыстыбаннай Сэбиэттэн тахсыбыта уонна Польша саллааттара Германия уонна Австро-Венгрия салалтатыгар присяга биэрэллэрин тохтоппута. Онтон сылтаан легионнар ыһыллыбыттара, оттон Пилсудскай Магдебург хаайыытыгар быраҕыллыбыта. Бу кэмҥэ поляктар кинини оккупааннары утары охсуһуу тумус киһитинэн саныыр буолбуттара. Уһун унньуктаах кэпсэтии кэмигэр ниэмэстэр Пилсудскайы бэйэлэригэр тарда сатаабыттара да, ол табыллыбатаҕа, онон сэрии балаһыанньата уларыйбытынан сибээстээн 1918 с сэтинньи 8 күнүгэр босхолуурга күһэллибиттэрэ.
1918 сыл сэтинньи 11 күнүгэр Регент сэбиэтэ Пилсудскайы Судаарыстыба быстах кэминээҕи Начаалынньыгынан анаабыта. Сэтинньи 22 күнүгэр Пилсудскай Варшаваҕа социалист Е. Морачевскай баһылыктаах бырабыыталыстыба таҥмыта. 1919 сыл тохсунньутугар Учредительнай сейм Пилсудскайы сүрдээх киэҥ боломуочуйалаах Судаарыстыба Начаалынньыгынан билиммитэ.