Кыhыл собо тыла

Кыһыл собо тыла (лат. Pyrola incarnata, нууч. грушанка мясокрасная) -

Бу үүнээйини тыаҕа, хатыҥ чараҥҥа булуохха сөп. Тарҕана үүнэр буолан, хомуйарга олус табыгастаах. Ханнык баҕарар киһи тыаҕа таҕыстар эрэ көрсөр үүнээйиитэ.

7-10 см үрдүктээх, умнаһын төрдүгэр хас да төгүрүктүҥү быһыылаах, уһун туураҕа олорор сэбирдэхтээх. Умнаһа күһүн хатар, сэбирдэхтэрэ эрэ хаалаллар. Сибэккилэнэр кэмэ бэс ыйын иккис аҥаарыттан от ыйын бүтүөр диэри. Бу кэмҥэ сэбирдэҕин хомуйан, күлүк сиргэ хатараллар. Сорохтор саас эрдэ эбэтэр күһүн хомуйан туһаналларын ордороллор. Сэбирдэхтэри ыга сабыллар тимир иһиккэ кыратык ууну ибиирэн баран, хаппахтаан, кытарбыт чох үрдүгэр 30 мүнүүтэ сылытыллар. Маннык кууртахха, сэбирдэх тас өттө үрүҥнүҥү өҥнөнөр. Ол кэнниттэн салгыы күлүк сиргэ куурдуллар. Маннык куурдууга сэбирдэх хараарара, буорту(отход) буолара биллэрдик аҕыйыыр.

Сэбирдэҕи оргуйбут ууга көөнньөрөн, төбө, куртах ыарыытыгар, сүһүөх дьарҕатыгар, хаан тохтотор, ииктэтэр эмп быһыытынан тутталлар. Биир улахан ньуоска сэбирдэҕи биир ыстакаан ууга оргутан, айах бааһырдаҕына сайҕаныахха сөп. Ириҥэлээх бааһы, халтаһа кутургуйатын үчүгэйдик ыраастыыр.