Кыттааччы:Трофимова Кэскиляна Николаевна

Астан сүһүрүү ыарыы уонна киниттэн сэрэнэр дьаһаллар

Киириитэ

Астан сүһүрүү аан дойду үрдүнэн балачча киэҥник тар5аммыт ыарыылартан биирдэстэрэ. Ордук 10-15 сыллап усталарыгар стафилококк дьаатынан сутуллубут астан сүһүрэн ыалдьыы кыраныысса таһыгар уонна биһиги да дойдубутугар олус тар5аммыт ыарыылар ахсааннарыгар киирсэн эмп үлэһиттэрин уонна ученайдар бол5омтолорун улаханнык тарта.

Ити биир сүрүн биричиинэтинэн стафилококктан сибээстээх ыарыылар нэһилиэнньэ ортотугар кэнники кэмнэргэ биллэрдик элбээбиттэриттэн уонна ити ыарыылар сүрүн тар5анар биричиинэлэрин быһаарар уустугуттан, үгус, билиҥҥи кэмҥэ ситэ быһаарылла илик кѳрүҥнэрдээ5иттэн буолар диэххэ сөп.

Стафилококк дьаатынан сутуллубут астан сүһүрүү ыраас, былыта суох халлааҥҥа күүстээх этиҥ соһуччу эппитинии киһиэхэ эмискэ киирэр ис ыарыыта. Ыарыһах элбэхтик хотуолуур, курта5ын уонна синньигэс оһо5оһун тустарынан улаханнык күргүстээн ыалдьар, сэниэтэ эстэр. Ыарыы улаханнык киирбит түбэлтэтигэр сүрэх үлэтин мөлтөтөр, киһи этигэр-хааныгар баар ууну элбэхтик сүтэриэр диэри күүскэ ыалдьар. Атын ис ыарыыларыттан уратыта диэн сүһүрүү хаһан да5аны биир киһиттэн атын киһиэхэ бэриллибэт, эмискэ элбэх киһини тэбис-тэҥҥэ ыарытыннарар. Ол курдук ыалдьыбыт дьон бары биир ханнык эмэ сутуллубут астан эмискэ ыалдьыбыттарын курдук түргэнник үтүөрэр хаалаллар.

Стафилококк оруолун олохтообут учуонайдар

Астан сүһүрэн ыалдьыыга стафилококк оруолун туһунан аан маҥнайгынан олохтоохтук үөрэтэн суруйбут киһинэн нуучча ученайа Лащенков П.Н. буолар. Кини 1899 с. Харьков куоракка эриэхэттэн оҥоһуллубут кремнээх торту сиэн баран ыалдьыбыт дьону эмтээн, туохтан ыалдьыбыт биричиинэлэрин үөрэтэн баран бу ыарыы өрө туруута. стафилококктан сибээстээх эбит диэн эппитэ. Итини дакаастыыр сыалтан элбэх араас көрүҥнээх аналиһы ыыппыта уонна ыт, куоска о5олоругар, хоруолукка опыттары оҥортоон бэрэбиэркэлээн көрөн баран итинник түмүккэ кэлбитэ. П.Н. Лащенков оччотоо5уга стафилококк дьаатынан сутуллубут астан сүһүрэн ыалдьыы клиникэтин уонна бу дьаат киһи иһигэр киирэн баран төһө кэмҥэ ыарытыннарбакка сылдьарын быһаарыыта билиҥҥи биһиги бириэмэбит өйдөбүлугэр сөп түбэһэллэр. Ол эрээри оччотоо5у кэмҥэ стафилококк киһини ыарытыннарар дьаата быһаарылла илик этэ, онон кини стафилококк астан сүһүрэн ыалдьыыны чахчы үөскэтэр эбит диэн ситэ быһаарбата5а.

Билэ:Ыарыы.jpg

1914 с. Барбер диэн ученай Филиппин арыыларыгар буолбут түбэлтэни- үүттэн сүһүрэн ыалдьыыны үөрэтэн көрөн баран дьон бу ыарыынан синньэ ыарыылаах ынах үүтүн испиттэриттэн сутуллубуттар диэн быһаарбыта. Кини бэйэтин этиитэ кырдьыктаа5ын быһаарар сыалтан дьон иһэн ыалдьыбыт үүттэриттэн ылан атын ыраас үүтү сутуйан бэйэтэ испитэ. Ол тумугэр урут ыалдьыбыт дьон курдук күүстээхтик эмиэ ыалдьыбыта. Итинэн кини стафилококк астан сүһүрэн ыалдьыыга биир сүрүн оруолу оонньуурун быһаарбыта. Ол да буоллар ити үлэтэ ученайдар эйгэлэригэр улахан бол5омтону ылбакка хаалан хаалбыта.

Ити кэнниттэн уонунан сыллар ааспыттара, онтон 1930-31 сс. Джордан ученай стафилококк астан сүһүрэн ыалдьыыга оруолун быһаарар сыалтан опыт оҥорбута. Кини астан сүһүрэн ыалдьыбыт дьонтон көстүбүт стафилококк филтратын кыра-кыра дозанан көҥүл өртүнэн сөбүлэспит дьоҥҥо иһэппитэ. Ол дьоно үкчү урут ыалдьыбыттар курдук ыалдьыбыттара.

Онон Джордан бу үлэтинэн стафилококк астан сүһүрэн ыалдьыыга биллэр-көстөр оруолу ыларын бүтэһиктээхтик дакаастаабыта.

Ыарыыны үөскэтэр көрүҥнэр

Стафилококк айыл5а5а олус киэҥник тар5аммыт уонна элбэх араас көрүҥнээх микроб. Ол курдук кини сүөһү түүтүгэр, этигэр, үүтүгэр куруук баар буолааччы. Доруобай киһи этин тириититтэн, күөмэйиттэн, муннуттан, силиттэн стафилокогу булуохха сөп. Ханнык ба5арар ириҥэлээх бааска, ууга, салгыҥҥа, куһа5ан бөх ууутгар, онтон да атын сирдэргэ стафилококк олус үчүгэйдик тулуйан, туох да буолбакка өр кэмҥэ сылдьааччы. Ордук таптаан үөскүүр уонна уһуннук тыыннааах сылдьар миэстэтинэн араас көрүҥнээх астар буолаллар. Биир грамм аска хас эмэ сүүһүнэн мөлүйүөн ахсааннаах стафилококк микроба баар буолун сөп.

Уонунан сылларга биһиги дойдубут уонна атын да дойдулар ученайдарын дьаныардаах үлэлэрин түмүгэр стафилококк үгүс ахсааннаах көрүҥнээ5э уонна ол көрүҥнэриттэн сорохторо эрэ астан сүһүрэн ыалдьыыны үөскэтэр дьо5урдаахтара быһаарыллынна. Ол курдук стафилококк ыарыыны үөскэтэр уонна ыарыыны үөскэппэт көрүҥнэрдээхтэрэ дакаастанна.Оттон стафилококк ыарыыны үөскэтэр дьо5урдаах көрүҥнэрэ эмиэ хас да суолга арахсаллар. Холобура, киһи хаанын уларытар дьо5урдаах тирии араас баастарын, искэннэрин үөскэтэр көрүҥнэр бааллар.

Үөһэ ахтыллыбыт стафилококк дьааттара бары астан сүһүрэн ыалдьыыны үөскэтэр буолбатахтар. Үгүс көрүҥнээх научнай опыттар, билгэлээн көрүүлэр түмүктэрин үөрэтэн баран ученайдар астан сүһүрэн ыалдьыыны ураты дьааты ( энтеротоксины ) таһаарар дьо5урдаах стафилококк хаһан да5аны ас тас көрүҥүн, амтанын, сытын уларыппат уратылаа5ынан биллэр. Онон бу стафилококк дьаатынан сутуллубут аһы киһи тугу да билбэккэ эрэ сиэн кэбиһиэн сөп.

Билэ:Керун.jpg

Стафилококк ыарыыны үөскэтэр дьо5урдаах көрүҥнэриттэн төһө элбэхтэрэ астан сүһүрэн ыалдьыыны үөскэтэргэ сөптөөх дьааты таһаарар кыахтаах буоларый диэн боппуруоска ученайдар биир эппиэти кыайан биэрэ иликтэр. Ол курдук 1934 с. Долмин стафилококктар а5ыйах ахсааннаахтара эрэ бу дьааты үөскэтэтиэхтэрин сөп диэн суруйбута. 1939 с. Роберт уонна Вильсон диэн ученайдар куоска о5отугар араас аһылыктартан булуллубут стафилококктарынан опыт оҥорон көрөн баран стафилококк 40 %-на эрэ астан сүһүрэн ыалдьыыны үөскэтэр дьо5урдаах дьааты таһаарыахтарын сөп эбит диэн быһаарбыттара. Онтон 1950 с. Нивен эбисийээнэлэргэ опыт оҥорон баран стафилококк ыарыыны үөскэтэр дьо5урдаах көрүҥнэриттэн 75%-нара ити күүстээх дьааты үөскэтиэ5ин сөп диэнэппитэ. Ол гынан баран 1971 с. профессор К.С. Петровскай кэнники бириэмэ5э стафилококк дьаатынан сутуллубут астан сүһүрэн ыалдьыыны үөскэтэр дьо5урдаах дьааты таһаарар буолуон сөп диэбитин кытта хайдах да сөбүлэспэт буолуохха сатаммат.

Манан түмүктээн эттэххэ биһиги астан сүһүрэн ыалдьыыны үөскэтэр дьо5урдаах дьааты эрэ таһаарар стафилококк аска түбэстэ5инэ уонна онно сөптөөх усулуобуйаны көрүстэ5инэ астан сүһүрүүнү үөскэтиэ5ин сөп эбит диэн өйдүөх тустаахпыт.

Стафилококк аска сылдьан үөскүүрэ, бэйэтин дьаатын таһаарара

Ученайдар суруйалларынан стафилококк астан сүһүрүүнү үөскэтэр дьо5урдаах дьаата итиини олус тулуйумтуо. Ол курдук кини оргутууну 20-60 мүнүүүтэ устата тулуйар. 120 кыраадыска 20 мүнүүтэ устата автоклавка туттахха киһи организмыгар дьайар дьо5урун сүтэрбэт. Тымныыны стафилококк дьаата олус үчүгэйдик тулуйар. Кини кууран-хатан баран тымныыга түбэстэ5инэ 8 ый устата киһиэхэ дьайар дьо5урун сүтэрбэккэ илдьэ сылдьыан сөп. 4 кыраадыс сылааска бэйэтин дьайар дьо5урун 2 ый устата сүтэрбэт. Онон кини үүттэн оҥоһуллубут мороженайга түбэстэ5инэ олус үчүгэйдик туох да буолбакка хас эмэ хонукка сылдьар.

Эмп үлэһиттэрэ уонна аһы оҥорор, атыылыыр дьон биири кытаанахтык өйдүөх тустаахтар: аска маҥнай төһө элбэх ахсааннаах ыарыыны үөскэтэр дьо5урдаах стафилококк түбэһэр уонна төһөнөн үөскүүргэ сөптөөх үчүгэй усулуобуйаны көрсөр да соччонон, кини түргэнник дьаатын таһаарар уонна соччонон күүстээхтик дьону ыарытыннарар. А5ыйах ахсааннаах стафилококк аска түбэстэ5инэ кини эбии сайдарыгар уонна сүһүрүүнү үөскэтэр сөптөөх дьааты таһаарарыгар балачча уһун бириэмэ уонна онно сөптөөх усулуобуйа наада буолар.

Стафилококк үгүс көрүҥнээх аска сылдьан үөскүөн уонна онно бэйэтин дьаатын таһаарыан сөп. Холобура, билигин биһиги бириэмэбитигэр дьиэ5э астанан, ма5аһыынтан атыылаһан, остолобуойтан ылан сиир астарбытагар барытыгар кэриэтэ үөскүүр. Кини үүккэ, үүттэн оҥоһуллубут астарга, балык бүлүүдэлэргэ, кондитерскай оҥоһуктарга, гарнирдарга, онтон да атын астарга уһун кэмҥэ сылдьан үөскүүр, ууһуур.

Арай аһылык бэйэтин иһигэр стафилококк үөскүүрүүн атахтыыр ханнык эмэ химическэй састааптаах буолла5ына эрэ кини үөскүүрүн уонна дьаатын таһаарарын тохтотуон сөп. Холобура, майонез састаабыгар уксуснай кислота баар буолан киниэхэ хаһан да стафилококк үөскээбэт.

7-10% туустаах аһылыкка стафилококк үөскүүр кыахтаах. Онон кини кыратык тууһаммыт аһылыкка баар буолуон сөп. 30-45% саахар уутугар эмиэ олус бэркэ үөскүүр.

Кини дьиэ5э бэлэмнэммит кэнсиэрбэлэргэ баар буолар. Ордук саахардаах кремнэргэ олус таптаан үөскүүр уонна сайдар. Ити крем састаабыгар чөчөгөй. саахар, үүт, сүөгэй, сиикэй сымыыт, желатин курдук стафилококк олус сөбүлээн үөскүүр бородуукталарга баалларыттан.

Үгүс ахсааннаах научнай литература5а сурулларынан атын-атын дойдуларга стафилококк дьаатыттан сутуллубут астан сүһүрэн ыалдьыы араас астартан сибээстээх буолар. Ол курдук Америка5а үүт уонна үүттэн оҥоһуллубут астан, буспут тылтан, ливернай халбаһыыттан, хортуоппуйтан оҥоһуллубут салаттан, онтон да атыттартан ыалдьаллар. Оттон Япония5а бу ыарыыны тар5атааччы сүрүн аһылыгынан балыктан оҥоһуллубут халбаһыы буолар. Англия5а ливернай халбаһыы астан сүһүрэн ыалдьыыны тар5атааччы быһыытынан маҥнайгы миэстэ5э турар.

Билэ:Аьы керуу.jpg

Биһиги дойдубутугар бу ыарыыны тар5атааччыларынан үүттэн оҥоһуллубут аһылыктар уонна арыыга кэнсиэрбэлэммит треска, шпрот балыктара буолаллара биллэр. Ол эрээри 1954 сыллаахтан ыла треска уонна шпрот балыктартан оҥоһуллар кэнсиэрбэлэри үрдүк режимҥэ стерилизациялыыр буолтарын кэннэ ити кэнсиэрбэлэртэн сибээстээх ыарыы өрө туруута 2 төгүл аччаата. Ол эрээри кэлин үүттэн, үүттэн оҥоһуллубут астартан сибээстээх стафилококк дьаатынан сүһүрэн ыалдьыы балачча үрдээтэ.

Билигин стафилококк дьаатынан сүһүрэн ыалдьыыны туохтан сибээстээх хайдах са5аланан барбытын чопчу быһаарарга кинини тус-туспа типтэргэ араарыы улахан оруолу ылар. Атын-атын стафилококктар көрүҥнэрин типтэрэ тус-туспа буолар. Стафилококк ити свойствотыгар оло5уран ким ханнык аһылыгы сутуйбутун чопчу быһаарыахха сөп.

Ыарыы. Ыарыыттан харыстаныы

Дьэ ити иһин билигин бары астан ыалдьыыны лаборатория көмөтүнэн чинчийэн туохтан уонна хайдах быһыылаахтык буолбутун быһаарарга дьулуһуох тустаахпыт.

Стафилококк дьаатынан сутуллубут астан сүһүрэн ыалдьыы клиникэтэ балачча үчүгэйдик биллэр ыарыылартан биирдэстэрэ буолар. Кини киһи организмыгар киирэн баран биллибэккэ сылдьар кэмэ ортотунан 2-3 чаас кэриҥэ. Ол эрээри соро5ор 30 мүнүүтэ буолан баран олус күүскэ ыарытыннарар түбэлтэтэ эмиэ баар буолааччы. Дэҥҥэ 5-6 чаас буолан баран эмиэ ыарытыннарааччы.

Ордук чаастатык көрсөр бэлиэнэн элбэхтик, быыстала суох хотуолааһын эбэтэр куранаа5ынан хотуолуу сатааһын буолар. Киһи курта5ын диэкинэн олус күүстээхтик күргүстээн ыарытыннарар. Тымныы көлөһүн тахсар, ыараханнык ыарыйда5ына киһи сүрэ5ин үлэтэ мөлтүүр, организмыгар баар ууну эмискэ сүтэрэр. Киһи температурата кылгас кэм иһигэр 38 кыраадыска тиийэ тахсыан сөп. Ол эрээри үксүгэр температура үрдээбэт эбэтэр биллэр0биллибэт гына үрдүүр. Киһи төбөтө ыалдьар, титириир, тиритэр. Хаан баттааһына үксүгэр 120/80 тиийэр, соро5ор эмискэ 60/40 түһүөн сөп. Маннык ыарыһахтар олус кутталлаахтар. Бириэмэтин аһарбакка сөптөөх эмтээһини тэрийдэххэ ыалдьыбыт дьон 1-2 күнүнэн үчүгэйдик үтүөрэллэр.

Ыарыы төһө күүскэ ыарытыннарара уонна киһи организмыгар киирэн баран төһө уһуннук ыарытыннарбакка сылдьара стафилококк дьаата киһиэхэ төһө элбэхтик киирбититтэн, хас биирдии киһи этэ-хаана бу дьаакка төһө тулуурдаа5ыттан уонна киһи сааһыттан тутулуктаах.

Бу ыарыыга ордук о5олор уонна кырдьа5ас дьон чаастатык уонна күүскэ ыалдьаллар. Ол кинилэр эттэрэ-хааннара стафилококк дьаатыгар соччо тулуура суо5уттан. Ученайдар уонна врачтар элбэх сыллаах кэтээн көрүүлэрин түмүгүнэн стафилококк дьаатынан сутуллубут астан сүүһүрэн ыалдьыыттан өлүү диэн суо5ун кэриэтэ. Ол эрээри, ордук кыра о5олор ортолоругар, олус кутталлаах ыарыынан биллэр. О5о этэ-хаана айыл5аттан нарын-намчы, онон киниэхэ суһал көмөнү оҥорорго бытаарыыны таһаардахха эбэтэр о5о уруккуттан тугунан эмэ ыалдьа сылдьар буолла5ына бу ыарыыттан өлүү да тахсар түбэлтэ баар буолуон сөп.

Стафилококк дьаатынан сутуллубут астан сүһүрэн ыалдьыыттан хайдах харыстаныахха сөбүн туһунан биһиги дойдубут ученайа Будаян Ф.Е. суруйан турар. Кини бу ыарыыттан көмүскэниини сүнньүнэн үс суолга араарар:

1) Аһы ыарыыны үөскэтэр дьо5урдаах стафилокогунан сутулларыттан харыстааһын;

2) Аска түбэспит стафилококк салгыы үөскүүрүн бопсуу;

3) Аска түбэһэн баран эбии үөскээбит стафилококтары уонна кинилэр дьааттарын суох оҥоруу.

Бу үс суол үлэни ситиһиилээхтик тэрийэн ыытар буоллахха стафилококк дьаатынан сутуллубут астан сүһүрэн ыалдьыыны хаһан да5аны таһаарымыахха сөп.

Үөһэ этэн аһарбыппыт курдук, бу ыарыыны тар5атааччыларынан киһи уонна синньэ ыарыылаах ынах буолаллар. Дьэ ол иһин, бу ыарыыттан харыстаныыга саамай кылаабынайа тумулуур, ангиналыыр, илиитэ, тириитэ баастаах уопсай ас тэрилтэтин үлэһиттэрин тутатына үлэттэн босхолооһун, уопсай ас, о5о тэрилтэлэрин ыраастык тутуу, хас биирдии улэһит гигиенатын биэс тарба5ын курдук үчүгэйдик билиитэ булгуччулаахтар.

Ирдэбиллэр. Сүбэлэр

- Синньэ ыарыылаах ынахтартан ыаммыт үүт ас оҥоруутугар барыа суохтаах. Ветеринардар итинник ыалдьар ынахтары бэрэбиэркэлээн туспа арааран тутуохтаахтар уонна кинилэртэн ыаммыт үүт оргутуллан хаһаайыстыба бэйэтин иһигэр туттуллуохтаах. Бу быраабыланы хас биирдии ферма, арыы заводун үлэһиттэрэ үчүгэйдик билиэх тустаахтар. Оччо5уна эрэ синньэ ыарыылаах ынах үүтүуттэн ыарыы туруутун суох оҥоруохпутун сөп. Оттон үүтү ферматтан быһа ылан, оргуппакка эрэ о5олорго иһэрдэн ыарыыны үөскэппит түбэлтэлэр эмиэ баар буолааччылар.

Билэ:Эмтэнии.jpg

- Ас үлэһиттэрин сүүрүн соруктарынан ханнык ба5арар аска стафилолара. Ол туһуттан уопсай ас тэрилтэлэригэр холодильниктар баар буолаллара хайаан да наадалаах. 4-6 кыраадыска стафилококк дьаатын таһаарбакка 304 нэдиэлэ устата сытыан сөп. Дьэ ол иһин, холодильникка турар ас көннөрү сиргэ турар астаа5ар куттала суох.

- Бэлэмнэммит ас тута барыта сиэммэккэ ордон хаалла5ына, кэлин сиэх иннинэ хайаан да5аны хос оргутуллан эбэтэр соркуойданан эрэ баран сиэниллиэхтээх. Оччо5о аска түбэспит стафилококк өлөр эбэтэр кини таһаарбыт дьаата суох оҥоһуллар.

- Стафилококк дьаатынан сутуллубут астан сүһүрэн ыалдьыы повар аһы бэлэмниир технологиятын, кинини хаһан бэлэмнээн баран төһө5ө дьоҥҥо сиэтэр бириэмтэтин хайдах билэриттэн уонна ону хайдах тутарыттан улахан тутулуктаах. Маннык ыарыы үксүн аһы бэлэмниир технологияны билбэт эбэтэр билэр эрээри онно ээл-дээл сыһыаннаһар дьон буруйдарынан үөскээн тахсааччы.

- Бэйэни эмтэнии,харыстаныы.

Түмүк

Түмүктээн этэр буоллахха, бу ыарыыныутары охсуһарга уопсай ас тэрилтэлэрин үлэһиттэрин культуралара төһө дириҥник билэллэрэ уонна ону хайдах тутуһаллара сүрүн төрүтүнэн буолар. Өскөтүн санитарнай режими сөптөөхтүк тутуһар, аһы бэлэмниир технологияны үчүгэйдик билэр, онтон халбаҥнаабат, аһы сибиэһэй эттэн , үүттэн о5уруот аһыттан бэлэмниир буолуохха, үлэһиттэр доруобай, иһит-хомуос ыраас, бэлэм аhы кылгас кэмҥэ сөптөөх температура5а эрэ тутар буолуохха бу ыарыыны утары ситиһиилээхтик охсуһуохха сөп.

Бу үөһээ ахтыллыбыт ыарыыны уонна да атын сыстыганнаах ыарыылары утары охсуһууга билиҥҥи кэм биир сүрүн көрдөбүлүнэн уопсай ас тэрилтэлэрин үлэһиттэрин гигиеническэй үөрэхтээһин буолар.

Маны таһынан, эргиэн уонна уопсай ас тэрилтэлэрин үлэһиттэрин ортолоругар кэмиттэн-кэмигэр былааннаах семинардар, бэсиэдэлэр, инструктажтар ыытыллыах тустаахтар.

Бу үөһэ этиллибит быраабылалары олоххо киирэллэрин тэрийээччинэн, бары үлэһиттэр гигиеническэй үөрэхтээһини баралларын ситиһээччинэн уонна , ол кыайан тэриллибэтэх түбэлтэлэригэр, эппиэттээччинэн эргиэн уонна уопсай ас тэрилтэтин салайааччыта буолар.

Гигиеническэй үөрэхтээһин бары өттүнэн сатабыллаахтык тэрийэн ыытыы астан сүһүрэн ыалдьыыны уонна сыстыганнаах ис ыарыыларын ханнык ба5арар көрүҥнэрин утары охсуһуу ньымаларын биир сүрүн көрүҥэ. гигиеническэй үөрэхтээһини ситиһиилээхтик олоххо киллэрии сыстыганнаах ыарыылары утумнаахтык намтатыы халбаҥнаабат мэктиэтинэн буолар.

Иван Васильевич Гоголев

Туһаныллыбыт литература

1) Иван Васильевич Гоголев. ПИЩЕВЫЕ ОТРАВЛЕНИЯ.- Якутск: Кн. изд-во, 1981- 24с. ( Дом санитарного просвещения М-ва здравоохранения ЯАССР)