Кыттааччы:Посельская Таня

Бадараан Манчаарыта (аир болотный)[править | править код]

Бадараан Манчаарыта (нууч. Аир болотный, лат. Ácorus cálamus) - былыр - былыргаттан сахаларга манчаары от эмкэ да, аска да тутуллан киэҥник биллибит үүнээйи.

Кылгас морфологията[править | править код]

Манчаары үрэх, күөл кытыытыгар, сииктээх, бадараннаах сиргэ сөбүлээн үүнэр. Силиргэҕэ суон, уһун силистэрдээх, таһа күрэҥ өлбүт сэбирдэхтэринэн суулана сылдьар. Сэбирдэхтэрэ бөдөҥнөр, кылыстыҥылар, 1 м курдук уу үрдүгэр хоройон быгар. Бэс, от ыйдарыгар сибэккилэнэр. Слиһэ модьу, тас өттө кугастыҥы - саһархай, тоһуттахха иһэ үрүҥ өҥнөөх буолар. Бу силиһэ үксүн сытыары үүнэр уонна дэйбиир курдук намчы бытырыыс силисчээннэрдээх. Умнаһа үс кырыылаах, үкэр окко майгынныыр эрээри, быдан суон, улахан буолар. Умнаһын төрдүттэн үүммүт сэбирдэхтэрдээх. Күөхтүҥү - саһархай өҥнөөх сибэккитэ от умнаһын төбөтүгэр буолбакка, ортотуттан үүнэр. Ол саҥа үүнэн эрэр харыйа эриэхэтигэр маарыҥныыр.

Тарҕанан үүнэр сирэ. Хомуйуута.[править | править код]

Манчаары үксүн уу кытыытыгар үүнэр. Кини үрэх, күөл кытыытыгар, сииктээх, бадараннаах сиргэ сөбүлээн үүнэр. Ону тэҥэ саха сирин киин оройуоннарыгар үүнэн тахсар. Бадараан манчаарытын күһүн хомуйаллар.

Силиргэхтэрин туһата[править | править код]

Силиргэхтэрин күһүн хомуйаллар. Үүнээйи силиһин илиинэн бигээн ылан хомуйуллар. Сонно тута ууга сайҕаан, бысталаан, суонун хайытан куурдуллар. Салгыҥҥа куурдан, салгыннаах, күлүк сиргэ хатарыллар. Сараҕытан баран, оттуллар, салгын охсор дьиэҕэ тарҕатыллар. Бу от силиргэҕэ бактерициднай уонна инсектициднэй дьайыылаах. Грипп эпидемиятын саҕана ыарыынан сутуллууну сэрэтэргэ, табах тардар дьаллыгын быраҕарга ыстыыллар. Оһоҕостоох дьоҥҥо уонна куртах сүмэһини аһыыта элбэх ыарыһахха көҥүллэммэт.

Киһиэхэ туһата[править | править код]

Былыргы татаардар өйдөбүллэринэн, манчаары үүнээйи уутуттан туттуохха да, иһиэххэ да сөп үһү. Ол курдук кини ууну ыраастыыр, сытыппат свойстволаах эбит.

Медицинаҕа туттуллуута[править | править код]

Сахалар үксүгэр белога баһыйар аһылыктаах буолан ( эт, балык, үүт, о.д.а. ) куртахпыт, оһоҕоспут үлэтэ мөлтөх. Манчаары силиһин аппетиты көбүтэргэ куртах оһоҕос улэтин тупсарарга туттуллар. Биир улахан ньуоска кырбаммыт силиһин ыстакаан ууга, 10 - 15 мүнүүтэ мөлтөх уокка оргутан баран, күн устата аһыах иннинэ үстэ - түөттэ иһэллэр. Куртах, оһоҕос ыарыылаахтар манчаары силиһинэн олус сөбүлээн эмтэнэллэр. Эмтэнии уһуна 10 - 15 кун буолар. Итини таһынан ангинаны, күөмэй араас ыарыытын, киһи айаҕа куһаҕан сыттанарын көөнньүрүллэринэн сайҕанан эмтииллэр.

Туһаммыт литература[править | править код]

" Саха сирин эмтээх үүнээйилэрэ " А.П. Басыгыысова

" Сахалыы халандаар "