Даҕааһын аат

Бикипиэдьийэ диэн сиртэн ылыллыбыт
Навигацияҕа көс Көрдөбүлгэ көс

Даҕааһын аатсаҥа чааһа. Бирэдьимиэт, көстүү бэлиэтин көрдөрөр уонна ханнык? хайа? хайдах? ханнааҕы? хаһааҥҥы? туохтаах? диэн ыйытыыга хоруйдуур саҥа чааһа даҕааһын аат дэнэр. Бирэдьимиэт бэлиэтэ диэн

  • хаачыстыбата (үчүгэй, итии, сырдык);
  • быһыыта (төгүрүк, ньолбоҕор, суон);
  • кээмэйэ (улахан, кэтит, бөдөҥ);
  • өҥө (күөх, саһархай, ала), о.д.а. буолар.

Даҕааһын аат арааһа[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

  • Төрүт — маҥан, ыраас, саҥа, кирдээх, төгүрүк, токур
  • Үөскээбит — оҕо-мсох, кэй-иик, тыа-тааҕы, саас-кы, сайыҥ-ҥы, дьиэ-лээх
  • Киирии — чиэһинэй, сиэрэи, муудараи
  • Ааттыйбыт — күүстээх (кыайар), эдэрдэр (бааллар), саҥаны (биллибит)

Даҕааһын аат уларыйбат, этиигэ быһаарыы буолар. Холобур: күүстээх киһи, күүстээх киһиттэн, күүстээх дьон.

Этиигэ кэпсиирэ буоллаҕына, кэпсиирэ сыһыарыытын ылынар. Холобур: Эн күүстээххин, биһиги эмиэ күүстээхпит.

Даҕааһын аат бэйэтэ быһаарар тыллаах буолуон сөп: олус кэрэ айылҕа, наһаа суон тиит, ураты интэриэһинэй кинигэ. Ааттыйбыт даҕааһын элбэх ахсаан уонна тардыы сыһыарыытын ылар, падьыаһынан уларыйар кыахтаах. Этиигэ туһаан, кэпсиирэ, толоруу буолуон сөп. Холобур: Күүстээхтэр кыайыахтара. Ким? — күүстээхтэр. Күүстээххин дьэ биллибит. Тугу биллибит? — күүстээххин. Күүстээҕи күүстээх баһыйар. Кими баһыйар? — күүстээҕи. Уол чахчы күүстээх эбит. Хайдах эбитий? — күүстээх эбит.

Сорох даҕааһын аат тылга толору көспүт: кырдьаҕас (старик), ыраахтааҕы (царь), өстөөх (враг), муҥурдаах (аппендицит), бэлиэлээх (кырынаас), о.д.а.

  • Хоһуйар: аламаҕай, иһирэх, килбик, номоҕон, сайаҕас, сайдам, талыы, талба, уйаҕас, ылбаҕай, ыллам, элэккэй.
  • Сэргиир: амарах, бүгүрү, сытыары, улгум, холку, чэбэр, чэнчис, чобуо.
  • Сирэр: баламат, дьалаҕай, дьалбаа, көлөөк, мунутах, нэс, салаҥ, сүөргү, холус, холуон.
  • Сэмэлиир: бардам, моҕус, ордугурҕас, өрүскэ, силээхтэ, соллоҥ, устугас, хабыр.
  • Сиилиир: аҕыл, көҥөс, көрүнньүк, улдьаа, сонумсах, сыылба, харам.
  • Сэниир: ааргы, дэбдэҥ, дьэллик, нэгэй, сэлээр, түҥкэтэх.
  • Бал-бааччы этэр: сэлээрчэх, сидьиҥ, сиэхсит, содур, чолоҕор, чугуччу.


Даҕааһын аат үөскүүр ньымата[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Даҕааһын аат атын саҥа чааһыттан уонна даҕааһынтан араас ньыманан үөскүүр.

Даҕааһын ааты саҥарар саҥаҕа туттуу[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

Даҕааһын аат кэпсэтии да тылыгар, уус-уран айымньыга да бэрт киэҥник туттуллар. бирэдьимиэт бэлиэтин көрдөрөр буолан, тылы-өһү олус байытар, киэргэтэр. Саха тылыгар араас бэйэлээх синоним, антоним суолталаах даҕааһын олус элбэх. Ол ордук олоҥхо баай-талым тылыгар толору көстөр. Даҕааһыны көспүт суолтаҕа туттар түбэлтэ эмиэ элбэх буолар: тимир күрдьэх — тимир сүрэх. Кыһыл тылынан кынаттанар.

Кэнники кэмҥэ нуучча тылын сабыдыалынан даҕааһын ааты аат туохтуур үтүрүйэн эрэр: сабыылаах түннүк — сабыллыбыт түннүк. Онтон сылтаан тыл, биир халыыпка киирэн, иинэр-хатар, этигэн күүһэ мөлтүүр.

Туһаныллыбыт сир[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]

  • Саха тыла. Морфология: 6 кылааска үөрэнэр кинигэ. / Неустроев Н. Н. уонна соавт. Бичик. 2006. - 112 с. ISBN 5-7696-2400-0