Өс

Өс диэн тыл ордук кыра көҥүл халыыба. Морфематтан атын — морфема суолта ордук кыра биирдигэ. Өс биир эрэ морфематтан туруон сөп, онуоха соҕотох морфема көҥүл халыып буолара сатаммат.

Үксүн өс төрүттээх эбэтэр олохтоох уонна нуултан саҕалаан элбэх аффикстардаах. Өстөр холбоhууларыттан этиилэр үөскүүллэр.

Өс тыллар

Урун кун тахсар-туhэр. Дьыл кэмнэрин утумнара кэмиттэн кэмигэр уларыйа тураллар. Олох үөскуу-үөдуйэ, салҕана- сайда турар. Ону барытын Аар Айыы Тойон көрөн- истэн дьаhайар. Дьэ, ол иhин айыы аймаҕа киниэхэ сугуруйэр уонна уйэттэн уйэҕэ, өбугэ саҕаттан иhэр өс тыллары тутуhар.

Айыы итэҕэлин өс тыллара ус көруннээхтэр:

Айыы өс диэн сир-дойду

Айыы өс диэн сир-дойду, айылҕа халлааннара айыллыыларын, олохторун туhунан айыы аймаҕын өйдөбуллэриттэн уонна итэҕэлтэн үөскээбит туомнар, угэстэр алгыс тыллара- өстөрө.

Суруннуур өс

1. Окко туспут оноhуу, сиргэ туспут силик.
2. Киhи куттаах- сурдээх, от-мас иччилээх.
3. Урун кун сырдыга баҕалаах.
4. Кырдьаҕастан алгыhын, эдэртэн эйэтин ыл.
5. Күөсчут айаҕын Аал Уот баайбат.
6. Ыал- ийэтинэн.
7. Миигин тула истинник санаhар чугас дьонум чэгиэн-чэбдик, үөрэ-көтө сылдьар буоллах- тарына дьэ, бу- дьол.
8. Урун кун анныгар барыта кэмнээх-кэрдиилээх.
9. өлбуту кытта өлбөттөр, тыыннаах тыыннааҕы саныыр.

Эн утүөҕэ тардыс. Айыы аймаҕын киhитэ буол. Айыы итэҕэлин өс тылларыгар олоҕурар сиэри, угэhи кэhимэ.Туктэрини онорон кэстэххинэ, ол- аньыы. Киhи таннары таттаран, аньыыны онорор буоллаҕына кини бэйэтигэр эрэ сэти оностор буолбатах.Кини аньыыны онорон олоххо сэти үөскэтэр, ол тумугэр энин алдьархайдар,алдьатыылар тахсаллар.

Тинсирики өс диэн

Орто дойду киhитэ таннары таттаран, аньыыны онорон олоххо сэти үөскэтэрин бобор өс тыллар.

1. Оту-маhы мээнэ охторума : халлаан тутааҕа туллуо.
2. Айыы аймаҕын сиэрин, угэhин кэhимэ.
3. Окко-маска хаан аҕыы сылдьыма.

Айыы итэҕэлин тинсирики өстөрө аньыыны онорору, сэти үөскэтэри бобор. Онтон бобор буоллаҕына Аар Айыы Тойон тоҕо олоххо энин алдьархайдары таhаартарарый. Ону тоҕо тохтоппотуй?

Киhи таннары таттарбакка утүөҕэ тардыhарын туhугар урдук Айыы омук-омукка эгэлгэ итэ- ҕэли, утүө-мөку өйдөбуллэри биэрбитин тэнэ сахаҕа эмиэ кут-сур, айыы-аньыы, өс-туктэри, сэт өйдөбуллэри биэрбитэ. Онтон ити өйдөбуллэр, туох да диэбиппит иннигэр саха олоҕо, олоҕун майгыта буолаллар эбээт. Ол аата, Аар Айыы Тойон киhиэхэ, хаhан окко туhүөҕут- тэн ыла олоххо бары көнулу биэрэр. Киhиэхэ төрүөҕуттэн ыла бары көнулу биэрэрин бы- hыытынан урдук Айыы киhи аньыыны онорорун тохтоппот уонна кинини аньыыны оноро- рун иhин дьууллуу-буруйдуу сатаабат эбит. Аар Айыы Тойон биhиэхэ өстөру биэрэн: "Аньыыны онорума, сэти үөскэтимэ, утүөну уксэт",-диэн этэр-үөрэтэр эрэ.

Саха киhитэ тус бэйэтигэр Аар Айыы Тойон кэмнээн биэрбит олоҕун өс-туктэри өйдөбуллэринэн салайтаран( өруутун хайдах баҕарбытын уонна бэйэтин эрэ кыаҕынан оностубатаҕын да иhин) төhө кыалларынан оностон кэллэ уонна салгыы да оностуоҕа.