Бу сирэй Ыам ыйын 18 куодун көр

'''Ыам ыйын 18''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 138-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 139-c күнэ). Сыл бүтүө 227 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
* [[Түмэл аан дойдутааҕы күнэ]]. Сылын ахсын бу күн ханнык эрэ тиэмэҕэ ананар. 2021 сыл тиэмэтэ: «Түмэл кэскилэ: барҕарыы уонна саҥа көрүү» (The Future of Museums – Recover and Reimagine), түмэллэри үлэҕэ саҥа уопуту атастаһалларыгар, аныгы кыһалҕалары быһаарарга көҕүтэр.
* Бу күн Саха сирин киин өттүгэр [[буҕарҕана]] кэлэр.

* {{Флагификация|Россия}} — [[Билэ:Middle Emblem of the Russian Navy.svg|25px]] [[ВМФ]] [[Арассыыйа Федерациятын Байҕал байыаннай флотун Балтиятааҕы флотун|Балтиятааҕы флотун]] күнэ
* {{Флагификация|Гаити}} — [[Гаити|Бастакы былаах]] күнэ.
* {{Флагификация|Крым}} — [[Кырыым татаардарын күүс өттүнэн көһөрүү|Депортация]] сиэртибэлэрин күнэ. Кырыым татаардарын быраабын туһугар охсуһуу күнэ
* {{Флагификация|Уругвай}} — Лас-Пьедрас аннынааҕы кыргыһыы (Battle of Las Piedras (1811)) күнэ
* {{Флагификация|Туркменистан}} — [[Барҕарыы, сомоҕолоһуу уонна Махтумкули Фраги күнэ]]

* Ньургуһун күнэ. Айылҕа харыстабылын кэллиэгийэтигэр суруналыыс Уйбаан Уһуунускай көҕүлээһининэн бигэргэммитэ

<!-- * {{Флагификация|СӨ}} — Доруобуйаны бөҕөргөтөр сүүрүү күнэ (2021, ыам ыйын уонна балаҕан ыйын үһүс өрөбүллэригэр)-->

== Түбэлтэлэр ==
* [[1268]] — [[Эгиипэт]] мамелюктара [[Антиохия]] куораты сэриилээн ылбыттар.
* [[1291]] — Эгиипэт мамелюктара [[Акра]]ны ылбыттар — крестоносецтар "[[Сибэтиэй сир]]гэ" тиһэх кириэппэстэрин.
* [[1781]] — Перу төрүт олохтоохторун ордук бөдөҥ өрө турууларын баһылыгын [[Туупак Амару II]] диэн ааттаммыт киһини испанецтар кырыктаахтык өлөрбүттэр. Бастаан ойоҕун, биир уолун, атын чугас дьонун көрөн турдаҕына өлөртөөбүттэр, онтон бэйэтин түөрт атынан хайа тартарбыттар. Бу киһи [[инкалар]] бүтэһик ыраахтаҕыларын [[Туупак Амару]] сыдьаана этэ, өбүгэтин аатын ылыммыта.
* [[1804]] — [[Наполеон Бонапарт]] [[Франция]] императорынан ааттаммыт.
* [[1944]] — [[Кырыым татаардара|Кырыым татаардарын]] күүһүнэн көһөрүү (депортация) саҕаламмыт.
* [[1951]] — [[Кэриэйэ сэриитэ]]: [[ХНТ]] Кытайы утары, [[Хотугу Кэриэйэ]]ни өйүүрүн иһин, экономическэй санкция биллэрбит.
* [[1957]] — ССРС Миниистирдэрин сэбиэтин уурааҕынан ССРС Наукатын академиятын Сибиирдээҕи салаата төрүттэммит.
* [[1971]] — Өймөкөөн оройуонун [[Аартык бөһүөлэк|Аартык бөһүөлэгэр]] бөдөҥ сир хамсааһына буолбут. Саха сирин аныгы устуоруйатыгар буолбут икки бөдөҥ сир хамсааһыннарыттан биирдэстэрэ. М = 7,1. Эпицентра [[Черскэй сиһэ|Черскэй сиһин]] уонна Үөһээ Ньара впадинатын кирбиилэригэр этэ, 22 км дириҥҥэ сытара. Эпицентрга күүһэ 9 баалтан итэҕэһэ суоҕа диэн сабаҕалыыллар. 250 тыһ. кв. км иһинэн сир үрүт араҥатыгар алдьаныылар буолбуттара (грунт сыҕарыйыыта, оползень, таастан уонна уулаах бөхтөн турар сель). Эпицентртан хотугулуу-арҕаа сытар [[Аартык бөһүөлэк|Аартык]] бөһүөлэккэ киин хочуолунай турбатын төбөтө 3 м амплитудалаах биэтэҥнээбитэ. Автобаза сыахтарын вентиляциятын турбалара 3 м үрдүктэн сууллубуттара. Дьиэлэр эркиннэрэ курдары хайыта бараттаабыттара, оһохтор хайдыбыттара. Хамсааһыны Саха АССР, [[Магаданскай уобалас|Магадаан уобалаһын]] уонна [[Хабаровскай кыраай]] киэҥ сирдэригэр билбиттэрэ<ref>{{Кинигэ|автор=К.К. Стручков, В.Н. Рукович, М.Л. Мельцер|заглавие=Геология: пособие для школьников: в 2-х т.|издание=|место=Якутск|издательство=Сайдам|год=2005, 2008|том=1|страницы=86|страниц=240|isbn=5-98671-011-8|тираж=3000}}</ref>.
* [[1974]] — "Мичилийэр Будда" бырайыак чэрчитинэн [[Индия]] бэйэтин бастакы атомнай буомбатын дэлби тэптэрбит. Онон аан дойдуга атомнай сэрии сэптээх алтыс дойду буолбут.
* [[1989]] — Литва ССР-ын Үрдүкү Сэбиэтэ [[Литва]] суверенитетын туһунан Декларация ылыммыт.
* [[2000]] — Владимир Путин ыйааҕынан [[Уһук Илин федеральнай уокурук]] тэриллибитэ. 
* [[2001]] 
** [[Лиэнскэй]]гэ 17 чыыһыла буолар түүнүгэр куораты ылбыт халаан уута бу күн муҥутуур 20,12 м үрдүккэ тахсыбыт, [[Николаев Михаил Ефимович|Михаил Николаев]] ЧС биллэрбит. Халаан түмүгэр алта киһи өлбүт, уопсайа 30,8 тыһ. киһи эмсэҕэлээбит. 193 мас уонна 44 таас дьиэ урусхалламмыт эбэтэр сорҕото алдьаммыт, 249 бырамыысыланнас эбийиэгэ эмсэҕэлээбит. Хоромньу кээмэйэ 6 млрд. солк. тэҥнэспит.
** [[Дьокуускай зоопарката ("Орто Дойду")|"Орто Дойду" зоопарка]] бастакы ыалдьыттарын көрсүбүтэ.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1048]] — [[Омар Хайям]] (1131 өлб.), перс уонна таджик бэйиэтэ, математик, бөлүһүөк.
* [[1866]] — [[Күлүмнүүр|Василий Никифоров-Күлүмнүүр]]  (15.09.1928 өлб.)  — Саха уһулуччулаах түмэт, бэлиитикэ диэйэтэлэ, юрист, краевед учуонай, суруйааччы, публицист, "Сахалар сойуустарын" салайааччыта, Саха сиригэр земствоны киллэрии көҕүлээччитэ уонна тэрийээччитэ.
* [[1868]] — [[Николай II]] (1918 өлб.), Арассыыйа импиэрийэтин тиһэх ыраахтааҕыта (1894—1917).
* [[1869]] — [[Сулейман Стальскай]] (дьиҥнээх араспаанньата Гасанбеков; 1937 өлб.), лезгин ашуг бэйиэтэ, Дагестаан норуодунай бэйиэтэ.
* [[1896]] — [[Скрябин Адам Васильевич]] (1938 өлб.) — саха бастакы хормейстера. Бу [[Нөмүгү нэһилиэгэ (Хаҥалас улууһа)|Нөмүгү]]ттэн төрүттээх киһи Москубаҕа консерваторияҕа үөрэммитэ, 1917 сыллаахха саха бастакы хуорун тэрийбитэ, оттон 1931 сыллаахха — бастакы хомус ансаамбылын.

== Өлбүттэр ==
* [[1800]] — [[Суворов Александр Васильевич|Александр Суворов]] (1730 төр.), нуучча полководеһа.
* [[1944]] — Ленинград уобалаһыгар Чурапчы [[Хайахсыт нэһилиэгэ (Чурапчы улууһа)|Хайахсытыттан]] төрүттээх буойун [[Илларионов Николай Афанасьевич|Николай Илларионов]] кыргыһыыга охтубут. Кини биир ыалтан сэриигэ кыттыбыт 7 уолтан биирдэстэрэ этэ. Кэргэнэ огдообо хаалбыт.
* [[2013]] — [[Балабанов Алексей Октябринович|Алексей Балабанов]] (1959 төр.), кинорежиссёр, сценарист, продюсер уонна артыыс. Киинэлэригэр саха артыыстарын устара.


{{ыйдар}}

[[Категория:Ыам ыйын 18]]