Бу сирэй Сэтинньи 9 куодун көр

'''Сэтинньи 9''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 313-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 314-c күнэ). Сыл бүтүө 52 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
'''Фашизмы, расизмы уонна антисемитизмы утары охсуһуу күнэ'''. 1938 сыллаахха нацистыы Германияҕа уонна Австрияҕа дьэбириэйдэргэ эрдэттэн былааннаммыт саба түһүүлэр буолбуттара, устуоруйаҕа бу түүн ''Курустаал түүнэ'' диэн аатынан киирбитэ. Дьэбириэйдэр бас билэр лааппыларын, дьиэлэрин халаабыттара, тыһыынчаттан тахса синагога урусхалламмыта, кырата 91 киһи өлбүтэ (сорох дааннайынан 2,5 тыһыынчаҕа тиийэр киһини өлөрбүттэр), 30 тыһыынча киһи хаайыыга, концлааҕырга ыытыллыбыта
* {{Флагификация|Россия}} — Түргэнник хардарар анал этэрээт (СОБР) күнэ
* {{Флагификация|Азербайджан}} — Былаах күнэ
* {{Флагификация|АХШ}} — Аан дойдутааҕы көҥүл күнэ. 2001 сыллаахтан 1989 сыллааҕы Берлин эркинэ сууллуутун бэлиэтииллэр
<!-- * {{Флагификация|Боливия}} — Чөмчөкө күнэ (Dia de los ñatitas). Ыам ыйын 5 күнэ?-->
* {{Флагификация|Германия}} — Дьылҕаны быһаарбыт күн ({{lang-de|Schicksalstag}}). Бу күн Германия устуоруйатыгар араас сылларга элбэх улахан суолталаах уодаһыннаах да, дьоһуннаах да түбэлтэ буолбут
* {{Флагификация|Германия}}, {{Флагификация|Австрия}}, {{Флагификация|Швейцария}} — Айааччы күнэ
* {{Флагификация|Ииндийэ}} ([[Уттаракханд]]) — Уттаракханд күнэ. Бу Ииндийэ хотугу штаата, уруккута туспа судаарыстыба (823–1804 сс. Гархвал хоруоллук, 1816–1947 сс. Техри Гархвал княжество-дойду) Уттар Прадеш штаакка уобалас быһыытынан киирэрэ. 2000 сыллаахха хас да сыллаах, хаан тохтуулаах иҥин туруулаһыы кэнниттэн, бу күн туспа штаат (Ииндийэ иһинэн судаарыстыба) буолбута
* {{Флагификация|Камбоджа}} — Тутулуга суох буолуу күнэ (Францияттан, 1953)
* {{Флагификация|Пакистан}} — Икбал күнэ. [[Мухаммед Икбал]] (1877-1938), бэйиэт уонна бөлөһүөк, Пакистан туспа дойду буоларын иһин хамсааһын кыттыылаахтарын айар үлэтинэн кынаттаабыт киһи быһыытынан биллэр
* {{Флагификация|Украина}} — Украина суругун-бичигин уонна тылын күнэ

== Түбэлтэлэр ==
* [[1799]] — Улуу [[Франция|Француз]] Өрөбөлүүссүйэтин түмүктүүр ''Брюмер 18 күнүнээҕи'' переворот буолбут. [[Египет]]тэн кыайыылаах-хотуулаах эргиллибит генерал [[Наполеон Бонапарт]] дьон өйөбүлүн сүтэрбит Директорияны былаастан туораппыт. Дойдуну үс консул салайар буолбут, олортон биирдэстэрэ Наполеон. Байыаннайдар Наполеону өйүүр буоланнар кэлин былааһы барытын кини эрэ тутар буолбут, диктатура олохтоммут. Франция норуота уон сыллаах өрөбөлүүссүйэ дьалхааныттан сылайбыт буолан диктатураны ылыммыт.
* [[1818]] — Миниистирдэр кэмитиэттэрэ [[Якутскай уобалас|Саха уобалаһыгар]] үүнүү мөлтөҕүнэн сибээстээн [[Бурдук үүнээйилэр|бурдугунан]] көмөлөһөргө уурбут.
* [[1848]] — [[Австрия]] импиэрийэтигэр [[Вена]]тааҕы өрө туруу басхана Роберт Блюм өлөрүллүбүт. Бу [[1848]]-[[1849]] сыллардааҕы өрөбөлүүссүйэ кыайтарыытын им бэлиэтэ буолбут.
* [[1867]] — [[Дьоппуон|Дьоппуоҥҥа]] сёгун Токугава Ёсинобу дойдуга толору былааһы Муцухито императорга төннөрбүт, Токугава аҕатын ууһун 365 сыллаах дойдуну салайыыта түмүктэммит. Император былааһа сөргүтүллүүтүн утарар дьон балтараа сыллаах гражданскай сэрии саҕалаабыттара. Сэрии түмүктэммитин кэнниттэн ''Мейдзи саҥардыыта'' саҕаламмыта, Дьоппуон арҕаа дойдулары үтүктэр модернизация суолугар туруммута.
* [[1887]] — [[АХШ]] [[Гавайи]] арыыларыгар баар Перл-Харбор хомотун бас билбиттэр. Бу [[Чуумпу далай]] хаба ортотугар бэрт табыгастаах сиргэ сытар дириҥ уулаах [[хомо]]ҕо АХШ флотун базата олохтоммута.
* [[1900]] — Арассыыйа сүүс тыһыынчалаах аармыйата Маньчжурияны бүүс бүтүннүүтүн ылбыт.
* [[1915]] — [[Дьокуускай|Дьокуускайга]] олохтоох худуоһунньуктар уонна муоһунан кыһаачылар быыстапкалара буолбут. Онно көскө сылдьар [[Емельян Ярославскай]] кыттыбыт.
* [[1917]] (эргэ стилинэн алтынньы 27) — Саха сиринээҕи Байыаннай уонна бааһынай дьокутааттар сэбиэттэрэ [[Петроград]]ка большевиктар былааһы күүһүнэн ылбыттарын утаран телеграмманан бырачыас ыыппыт.
* [[1918]] — [[Германия]]ҕа ''Сэтинньитээҕи өрөбөлүүссүйэ'' кэмигэр монархия эһиллибит, кайзер Вильгельм II бүрүстүөлүттэн суулларыллыбыт.
* [[1921]] — Саха сиригэр бассабыыктар кыһыл террордарын утары өрө туруу үгэннээн турар кэмигэр [[Максим Аммосов]] саха хомуньуустарын интэриэстэрин туруорсар соруктаах Арассыыйа үөс өттүгэр айаннаабыт. Эһиил бэс ыйыгар төннүбүтэ<ref>{{Кинигэ|автор=Макаров Г.Г.|заглавие=Северо-Восток России (Якутия, Охотское побережье и Чукотка) в 1921-1922 гг.|издательство=Бичик|год=1996|страницы=55|страниц=333}}</ref>.
* [[1930]] — Саха араадьыйатын үлэтин үһүс күнүгэр [[Субурусскай Николай Дмитриевич|Николай Субуруусскай]] дакылаат оҥорбут.
* [[1938]] — [[Германия]] уонна [[Австрия]] үрдүнэн ''Курустаал түүнэ'' диэн улахан [[дьэбириэйдэр|дьэбириэй]] погрома буолбут. Бу түгэн дьэбириэй омугун эһэ сатаабыт [[Холокост]] бэлиитикэтин саҕаланыытынан ааҕыллар.
* [[1977]] — [[Таатта улууһа|Таатта улууһун]] [[Чөркөөх|Чөркөөҕөр]] устуоруйа уонна өрөбөлүүссүйэ бас түмэлэ аһыллыбыт.
* [[1985]] — 22 саастаах [[Гарри Каспаров]] Анатолий Карповы 13:11 счетунан хотон аан дойду 13-с чөмпүйүөнэ буолар.
* [[1989]] — ''[[Берлин]] эркинин'' сууллуута, [[ГДР|Илин Германия]] ''Берлин эркинигэр'' баар ааннары арыйбыт. Мантан саҕалаан сотору кэминэн Илин уонна Арҕаа Германиялар биир илгэ холбоспуттара.
* [[1991]] — [[Удачнай]]га №12 фабрикаҕа 172,5 караат ыйааһыннаах бөдөҥ алмаас көстүбүт. Кэлин бу  тааска «Академик Сахаров» диэн ааты иҥэрбиттэрэ.
* [[2012]] — [[Эдьигээн (улуус киинэ)|Эдьигээн]] сэлиэнньэтигэр аэропорт вокзалын болуоссатыгар [[күндүөбэй]] балыкка өйдөбүнньүк туруоруллубут. Балык «илим» быыһыгар оҥоһуллубут, «илим» [[Эдьигээн улууһа|Эдьигээн улууһун]] картатыттан «хатыллыбыт».

== Төрөөбүттэр ==
* [[1818]] — [[Тургенев Иван Сергеевич|Иван Тургенев]] (1883 өлб.) — нуучча классик суруйааччыта. Өбүгэлэрин араспаанньата түүр "түргэн" диэн тылыттан тахсыбыт.
* [[1903]] — [[Алексеев Иннокентий Егорович|Иннокентий Алексеев]], киэҥник биллэр аата Кеша Алексеев — Саха сиригэр Гражданскай сэрии дьоруойа. 1922 сыллаахха Чурапчы, Амма, Никольскай, Төхтүр, Покровскай кыргыһыыларыгар аатыран, Кыһыл Знамя уордьанынан наҕараадаламмыта. Олоҕун бүтэһик сылларыгар ревизордаабыта, 27 сааһыгар ыалдьан өлбүтэ. Огдообото Белорусия народнай артыыһа буолбута, уола Леонард байыаннай инженер буолбута, Москубаҕа олорбута.
* [[1952]] — [[Мохначевскай Владимир Иванович|Владимир Мохначевскай]] — Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, [[Чороон (ВИА)|"Чороон" бөлөх]] мусукаана, ырыаһыта.

== Өлбүттэр ==
* [[1991]] — [[Засимов Наум Матвеевич|Наум Засимов]] (1928 с.т.) — элбэх жанрга үлэлээбит гынан баран пейзажка ордук сөбүлээн сыратын биэрбит [[Саха живописецтара|саха живописеһа]].
* [[2005]] — [[Потапов Иннокентий Афанасьевич|Иннокентий Потапов]] (07.07.1932 төр.) — худуоһунньук, [[РСФСР]] ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Ойуунускай аатынан Ил бириэмийэтин лауреата, Арассыыйа художествотын академиятын чилиэнэ, ССРС наукаларын академиятын Сибиирдээҕи салаатын үтүөлээх бэтэрээнэ.


{{ыйдар}}

[[Категория:Сэтинньи 9]]