Бу сирэй Сэтинньи 19 куодун көр

'''Сэтинньи 19''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 323 күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 324-c күнэ). Сыл бүтүө 42 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
<!-- * [[Табах]]тан батыныы күнэ (сэтинньи үһүс чэппиэрэ)-->
* {{Флагификация|СӨ}} — [[Саха Сиригэр нуучча тылын күнэ]]
* {{Флагификация|ООН}} — Дойдулар ардыларынааҕы Эр дьон күнэ. бастаан [[Тринидад уонна Тобаго]] диэн дойдуга 1999 сыллаахха олохтоммута, кэлин элбэх дойду өйөөбүтэ, тиһэҕэр [[ХНТ]] ылыммыта. Бу күн эр киһи чөл туругар, дьиэ кэргэҥҥэ, үөрэхтээһиҥҥэ балаһыанньаларыгар болҕомто ууруллар
* Урбаанньыт дьахтар күнэ ({{lang-en|Women's Entrepreneurship Day, WED}}). 2014 сыллаахтан киэҥник бэлиэтэнэр, урбааҥҥа уһулуччу ситиһиилээх дьахталларга бириэмийэ туттараллар. Урбаанньыт дьахталлар ситимнэһиилэригэр, бэйэ-бэйэлэрин өйөһүүлэригэр туһуланар
* [[Бөлөһүөпүйэ]] Аан дойдутааҕы күнэ
* Аан дойдутааҕы чэпчэ (туалет) күнэ. Бу омос көрдөххө күлүүлээх эрээри, гигиена уонна чөл турук өттүнэн сүрдээх суолталаах кыһалҕаҕа болҕомто уурар күн. ХНТ билинэринэн аан дойдуга 4,2 миллиард киһи «мөлтөх саньытаарыйалаах» олохтоох. Саха сиригэр кыһын таһырдьа тахсан киирииттэн ыарыылар (холобур, дьахтар ууһуур тиһигин ыарыылара) элбиэхтэрин сөбүн этэллэр
* {{Флагификация|Россия}}, {{Флагификация|Казахстан}}, {{Флагификация|Белоруссия}} —  Ракетнай сэриилэр уонна артиллерия күннэрэ
* {{Флагификация|Россия}}, {{Флагификация|Украина}} — [[Өстүөкүлэ]] оҥорооччу күнэ
* {{Флагификация|Белиз}} — Гарифун күнэ
* {{Флагификация|Бразилия}} — Былаах күнэ
* {{Флагификация|Ииндийэ}} (Уттар-Прадеш) — Толук буолбут дьон күнэ
* {{Флагификация|Пуэрто-Рико}} — Арыйыы күнэ
* {{Флагификация|Мали}} — Босхолонуу күнэ
* {{Флагификация|Монако}} — Суверен кинээс күнэ
* {{Флагификация|Украина}} — Гидрометеорология сулууспатын үлэһиттэрин күнэ

== Түбэлтэлэр ==
* [[636]] — [[Рашидун халифата|Рашидун халифатын]] сэриилэрэ [[Сасанидтар импиэрийэлэрэ|Сасанидтар импиэрийэлэрин]] сэриитин  аль-Кадисия (билиҥҥи Ирааккка баар сир) аттынааҕы кыргыһыыга үлтүрүппүт.
* [[1190]] — [[Тевтон уордьана]] олохтоммут.
* [[1493]] — [[Колумб Христофор|Колумб]] иккис айаныгар [[Пуэрто-Рико|Пуэрто-Рико]] арыыны булбут.
* [[1919 сыл|1919]] — Сэбиэскэй Арассыыйаҕа Бастакы Аттаах аармыйа төрүттэммит.
* [[1921]] — Өрөбөлүүссүйэни утарыы тэнийбитинэн сибээстээн [[Дьокуускай]] куоратыгар осада балаһыанньата биллэриллибит. Дьокуускайга ол саҕана ЧОН, харабыл батальона, Сибиирдээҕи аналлаах этэрээт 7-с ротата уонна баҕа өттүнэн көмүскээччилэр бааллара. Эмиэ бу күн [[Ньылхан]] хайысхатыгар хамандыырынан анаммыт Белов И.И. этэрээтэ Үчүгэй Мыраан диэн дьаам ыстаансыйатыгар ордууламмыта. Бу этэрээт 15 киһилээх эрэспиэскэтэ ыстаансыйаттан 5 биэрэстэлээх сиргэ тоһуурга түбэһэн икки кыһыл саллаатын сүтэрбитэ.
* [[1928]] — [[ЯЦИК]] Бүрүсүүдьүмэ "Саха АССР-га киинэ устуу дьыалатын туругун уонна сайдыытын туһунан" уураах ылыммыт. Туспа бүддьүөттээх, устааптаах ''Госкино'' диэн тэрилтэни тэрийэр туһунан этиллибит.
* [[1942]] — [[Сталинградтааҕы кыргыһыы]] кэмигэр сэбиэскэй аармыйа "Уран" диэн ааттаах утары кимэн киирии эпэрээссийэтин саҕалаабыт. Үс фронт кимэн киириитин түмүгэр икки Германия, икки Румыния уонна биир Италия аармыйалара урусхалламмыттар, ону кытары [[Сталинград]]ка ньиэмэс 6-с аармыйата уонна атын чаастара төгүрүктээһиҥҥэ түбэспиттэр.
* [[1946 сыл|1946]] — [[Афганистаан]], [[Исландия]] уонна [[Швеция]] [[Холбоһуктаах Нациялар Тэрилтэлэрэ|Холбоһуктаах Наассыйалар тэрилтэлэригэр]] киирбиттэр.
* [[1965]] — [[Сэбиэскэй Сэссийэлиистии Республикалар Сойуустара|ССРС]] көҕүлээһинэн [[ХНТ Сүрүн Ассамблеята]] ядернай сэрии сэбин тарҕаппат туһунан өрөсөлүүссүйэ ылыммыт.
* [[1969]] — Аатырбыт [[футбол]]ист [[Пеле]] күрэхтэһиилэргэ киллэрбит гуолларын ахсаана тыһыынчаҕа тиийбит. Тыһыынчалаах гуолун Пеле [[Рио-де-Жанейро]]ҕа Маракана стадионугар бэйэтин ''Сантос'' кулуубун ''Васко да Гама'' диэн кулуубу утары оонньуутугар пенальтиттан киллэрбит.
* [[1985 сыл|1985]] — [[Женева]]ҕа (Швейцария) генсек [[Горбачёв Михаил Сергеевич|Михаил Горбачёв]] уонна АХШ бэрэсидьиэнэ [[Рональд Рейган]] аан бастаан көрсүбүттэр.
* [[1986 сыл|1986]] — ССРС-ка «Бэйэҕэ үлэлиир туһунан» ({{lang-ru|Об индивидуальной трудовой деятельности}}) сокуон ылыныллыбыт.
* [[1987]] — Люкс кылаастаах сэдэх [[массыына]] "Bugatti Royale" аукциоҥҥа муҥутуур сыанаҕа, 5,5 мөл. [[дуоллар]]га, атыыламмыт. 1926—1933 сылларга уопсайа 6 "Bugatti Royale" оҥорбуттар, кинилэр бары билигин бааллар.
* [[1990]] — [[Париж]]ка [[Европатааҕы көннөрү сэрии сэбин туһунан сөбүлэҥ]]ҥэ ({{lang-ru|Договор об обычных вооружённых силах в Европе}}) илии баттаммыт.
* [[1999 сыл|1999]] — [[Кытай Дьон Өрөспүүбүлүкэтэ|Кытай]] бастакы космос хараабылын (Шэньчжоу-1) көтүппүт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1711]] — [[Ломоносов Михаил Васильевич|Михаил Ломоносов]] — аатырбыт нуучча учуонайа, академик. Билим биир эрэ салаатынан муҥурдамматах «универсальнай киһи»: энциклопедист, физик, химик, астроном ([[Чолбон]] атмосфералааҕын арыйбыта), прибор оҥорооччу (бастакы аэродинамическай массыынаны оҥорбута), географ, металлург, геолог. Ону кытары бэйиэт, худуоһунньук, филолог, генеалог, историограф. Ломоносов [[Арассыыйа]]ҕа үөрэҕирии сайдарын туһугар турууласпытынан биллэр. Билигин кини аатын сүгэр [[МГУ|Москуба университетын]] тэриллиитигэр кыттыыны ылбыта.
* [[1917]] — [[Индира Ганди]] — 1966-1977 уонна 1980-1984 сылларга [[Ииндийэ]] премьер-миниистирэ.
* [[1951]] — [[Данилова Надежда Ивановна|Надежда Данилова]] — саха тылыгар солбуйар ааты, морполуогуйа уонна сиинтэксис боппуруостарын чинчийэр саха учуонайа, филология билимин дуоктара.
* [[1954]] — [[Павлов-Дабыл Анатолий Николаевич|Анатолий Павлов-Дабыл]] — суруналыыс, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, СӨ үөрэхтээһинин туйгуна, Айыы үөрэҕин түһэ.
* [[1962]] — [[Джоди Фостер]] — [[АХШ|Америка]] артыыһа, кинорежиссера, продюсера, икки төгүллээх «[[Оскар]]» бириэмийэтин кыайыылааҕа.
* [[1967]] — [[Дакаяров Иннокентий Иннокентьевич|Иннокентий Дакаяров]] — тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, [[П.А. Ойуунускай аатынан Академическай Саха тыйаатыра|П.А. Ойуунускай аатынан Академическай Саха тыйаатырын]] артыыһа, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа (2005).

== Өлбүттэр ==
* [[1092]] — [[Мелик-шах I]]  — сельджук султаана (1072—1092), Алп-Арлсан уола уонна утумнааччыта. Сельджук илэ Мелик-шах салайар кэмигэр күүһүн-уоҕун муҥутуур таһымыгар тахсыбыта, улаханнык кыаҕырбыта.
* [[1993]] — [[Гайдай Леонид Иович|Леонид Гайдай]] (1923 төр.), кинорежиссёр, ССРС норуодунай артыыһа.
* [[2012 сыл|2012]] — [[Стругацкай Борис Натанович|Борис Стругацкай]], фантаст-суруйааччы (1933 төр.)


{{ыйдар}}

[[Категория:Сэтинньи 19]]