Бу сирэй Кулун тутар 16 куодун көр

'''Кулун тутар 16''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 75-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 76-c күнэ). Сыл бүтүө 290 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|Казахстан}} — [[Казахстаан бэлиэ күннэрэ|Өрөспүүбүлүкэ гвардиятын күнэ]]
* {{Флагификация|Латвия}} — [[Латыш легионердарын ахтар күн|Легионердары ахтан ааһар күн]]
* {{Флагификация|Литва}} — Кинигэ таһааччылары ({{lang-lit|knygnešys}}, элб.ахс.: knygnešiaĩ) ахтар күн. Литва тылынан тахсар кинигэ Арассыыйа импиэрийэтигэр 1864-1904 сылларга бобуулааҕа, ол үрдүнэн тылы туруулаһааччылар кистээн литва тылынан бэчээттэммит кинигэлэри тарҕаталлара 
* {{Флагификация|Россия}} — МВД экэниэмикэҕэ буруйу оҥорууну утары охсуһар салаатын ({{lang-ru|[[Отдел по борьбе с экономическими преступлениями|ОБЭП]]}}, уруккута [[Отдел по борьбе с хищениями социалистической собственности|ОБХСС]]) күнэ, [[1937]] сыллаахха НКВД (ис дьыалаларга норуот комиссариата) иһинэн тэриллибитэ<ref>[http://www.calend.ru/day/3-16/ Праздники 16 марта]</ref> 
* Аан дойдутааҕы социальнай үлэ күнэ
* Сибэтиэй Урхо күнэ (Пюхя Урхо, [[Америка Холбоһуктаах Штааттара|АХШ]] уонна [[Канаада]] [[фииннэр]]э бэлиэтииллэр). 1956 сыллаахха АХШ-ка олорор фииннэр Ирландияттан төрүттээх сибэтиэй Патрикка тэҥнээх сибэтиэйбит суох эбит диэн дьээбэлэнэн айбыт "сибэтиэйдэрэ". Кэлин фииннэр түмсэр, тылларын, култуураларын ахтар күннэригэр кубулуйан хаалбыт, силистэнэн-мутуктанан эгэлгэ үгэстэринэн уонна "сибэтиэй" туһунан үһүйээннэринэн бөҕөргөтүллүбүт, Урхо диэн аат фииннии хорсун диэн өйдөбүллээх.

== Түбэлтэлэр ==
* [[453]] — Лю Шао аҕатын Вэнь-ди ыраахтааҕыны өлөрөн [[Соҕуруу Сун]] судаарыстыба баһылыга буолбут.
* [[870]] — [[Болгария]] бүттүүнэ сүрэхтэммитэ 15 сыл буолан баран дойду православнай сыаркаба Константинополь патриархиятын туспа сыаркабын быһыытынан бигэргэммит.
* [[1244]] — итэҕэллэриттэн батымматах 200-тэн тахса каатар (альбигой) итэҕэллээх дьону Франция сэриитэ Монсегюр заамагын төгүрүктээһин кэнниттэн тыыннаахтыы уматан өлөрбүт. [[Каатар итэҕэлэ]] (катаризм) — Соҕуруу Европаҕа (үксүн Италияҕа уонна Франция соҕуруу өттүгэр) тарҕана сылдьыбыт христианство салаата, сабаҕалааһын быһыытынан [[Византия Империята|Византия]]ттан кэлбит болгаардар былыргы итэҕэллэрин кытта ситимнээх үөрэх, кинилэр икки таҥараны билинэллэрэ, бэйэлэрин "ыраас христианнарбыт" дэнэллэрэ.
* [[1917]] — улуу кинээс Михаил Александрович бүрүстүөлтэн батынан, былааһы Быстах кэм бырабыыталыстыбатыгар туттарбыт. 
* [[1917]] сыллаахха Арассыыйаҕа Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ буолбутун кэннэ Дьокуускайга Бирикээсчиктэр кулууптара өрөбөлүссүөнньэрдэр "ыстааптара" буолбута. Кулун тутар 3 күнэ буолар түүнүгэр (аныгы ааҕыыннан кулун тутар 16 күнэ) бэлииссийэ ыраахтааҕыга эрэллээх хаалар уонна митиннэри бобор туһунан биллэриилэри ыйаабыта. Ол үрдүнэн бастакы миитин кулун тутар 3 (16) күнүгэр Уопсастыбаннай мунньах саалатыгар буолбута, 500-чэ киһи кыттыбыта. Ол миитин кэнниттэн Бирикээсчиктэр кулууптарыгар испэктээк буола турдаҕына миитин дэлэгээтэ Е. Ярославскай кэлбитэ уонна онно мустубут дьон ортотугар куорат баһылыга П. А. Юшмановка былааһы норуокка биэрэрин модьуйбута.
* [[1921]] — РКП(б) X сийиэһэ түмүктэммит; НЭП-ка — экэниэмикэҕэ саҥа бэлиитикэҕэ — көһүү саҕаламмыт.
* [[1921]] — РСФСР уонна Туурсуйа ыккардыларыгар доҕордоһуу сөбүлэҥэ түһэрсиллибит.
* [[1922]] — [[Саха Өрөспүүбүлүкэтин Арассыыйаҕа бастайааннай бэрэстэбиитэлистибэтэ]] аан бастаан арыллыбыта.
* [[1923]] — Кыһыллар Ракитин генерал үрүҥ этэрээтин тобоҕун кытары кылгас хапсыһыы кэнниттэн Мүрү сэлиэнньэтин (билиҥҥитэ [[Бороҕон (Уус-Алдан улууһа)|Бороҕону]]) ылбыттар.
* [[1927]] — [[Саха АССР]] салайааччыта [[Максим Аммосов]] саха интеллигиэнсийэтигэр дьон олоҕун-дьаһаҕын, култууратын, этин-хаанын чэбдигирдэргэ көхтөөх кыттыыны ылалларын туһугар аһаҕас сурук суруйбут. Чинчийиилэр көрдөрбүттэринэн, саха дьоно эт-хаан өттүнэн эстээри гыммыттарын, киин уонна Бүлүү улуустарын сорох сирдэригэр дьон ахсаана аҕыйаан иһэрин эппит. Чуолаан оҕо уонна дьахтар өлүүтэ элбэҕин ыйбыт.
* [[1927]] — Сир баайа көстүбүт сирдэрин сиһилии чинчийэр уонна туһанар туһугар ''Саха сиринээҕи хайа-тиэхиниичэскэй хонтуора'' тэриллибит.
* [[1928]] — олунньуга — кулун тутарга Дьокуускайга БСК(б)П Саха уобаластааҕы кэмитиэтин бүрүөтүн үлэтин бэрэбиэркэлээһиҥҥэ Полуян, Асаткин, Пузицкай састааптаах хамыыһыйа үлэтин тумүктэрин обкуом пленумугар дьүүллэспиттэрэ. Саха сиринээҕи обкуом үлэтин уҥа оппортунуустуу курдук көрдөрбүт Полуян хамыыһыйатын өрөсүлүүссүйэтин барылын утары куоластаабыт [[Васильев Степан Васильевич|Степан Васильев]] обкуом лииньийэтэ БСК(б)П XII сийиэһин уонна БСК(б)П КК иһинэн IV национальнай сүбэ мунньах быһаарыыларыгар сөп түбэһэрин дакаастыы сатаабыта, ону ааһан 1928 сыл бэс ыйыгар хамыыһыйа дакылаатын сүнньүнэн альтернативнай хос дакылааты БСК(б)П КК оргбүрүөтүн мунньаҕар оҥорбута. Ол иһин Я.Полуян хамыыһыйата маассаҕа сабыдыаллааһыннарыттан сэрэхэдийэн М. Аммосовы, Ис. Бараховы, С. Васильевы Москубаҕа «төттөрү ыҥыртаран ылар» наадалаах диэн аахпыта.
* [[1939 сыл|1939]] — [[Гитлер]] [[Прага]]ҕа тиийэн Богемияны уонна Моравияны ньиэмэс протектораатынан биллэрбит.
* [[1979 сыл|1979]] — Кытай-Вьетнам сэриитэ: Кытай аармыйата Кытай кыраныыссатын туораан дойдутугар төннүбүт, сэрии түмүктэммит.
* [[1995]] — [[Миссисипи (штаат)|Миссисипи штаат]] [[Америка Холбоһуктаах Штааттара|АХШ]] Төрүт сокуонун 13-с көннөрүүтүн ратификациялаабыт, онон кулуттааһыны сокуонунан суох гыммыт бүтэһик штаат буолбут.
* [[2014]] — [[Кырыым]]ҥа референдум буолбут, ол түмүгүнэн Кырыым Арассыыйа састаабыгар киирбит.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1877]] — [[Өксөкүлээх Өлөксөй]] — саха литэрэтиирэтин төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ, бэйиэт, билим араас көрүҥнэригэр маҥнайгы оҥкулу оҥорбут чинчийээччи, гуманист-философ.
* [[1915]] — Дьокуускайга [[Клиорина Ираида Самоновна|Ираида Клиорина]] — Саха чулуу дьонун ааттарын сөргүтүүгэ (бастатан туран Күлүмнүүрү) элбэх сыллаах сыратын биэрбит суруйааччы, драматуур, суруналыыс
* [[1921]] — [[Крылова Татьяна Ивановна|Татьяна Крылова]], Саха сирин дьахталларыттан бастакы мэдиссиинэ дуоктара, бэрэпиэссэр
* [[1928]] — [[Иванов Спиридон Алексеевич|Спиридон Иванов]] (2020 өлб.) — саха түөлбэ тылын чинчийээччи, филология билимин дуоктара.

== Өлбүттэр ==
* [[1940]] — [[Сельма Лагерлёф]] (1858 төр.), швед суруйааччыта, литэрэтиирэҕэ [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель бириэмийэтин]] лауреата (1909).


{{ыйдар}}

[[Категория:Кулун тутар 16]]