Бу сирэй Бэс ыйын 5 куодун көр

'''Бэс ыйын 5''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 156-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 157-c күнэ). Сыл бүтүө 209 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|ООН}} ([[ЮНЕП]]) — '''Аан дойдуга [[Тулалыыр эйгэ күнэ]]'''
* {{Флагификация|ООН}} — Сокуоннайа суох, хааччахтаммат балыктааһыны утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ<ref>{{Cite web|url=https://www.un.org/ru/sections/observances/international-days/index.html|title=Международные дни|date=2015-01-06|publisher=www.un.org|lang=ru|accessdate=2020-01-13}}</ref>.

=== Национальные ===
* {{Флагификация|Россия}}:
** [[Эколог күнэ]];
** Полиция үөскээбит күнэ ([[1718]])<ref>[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3454/ День образования российской полиции — 5 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
** Үүнээйи харантыынын судаарыстыбаннай сулууспата үөскээбит күнэ ([[1931]])<ref>[https://www.calend.ru/holidays/0/0/3206/ День создания Государственной службы карантина растений в России — 5 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>.
* {{Флагификация|Азербайджан}} — Мелиоратор күнэ<ref>[http://www.calend.ru/holidays/0/0/2176/ Календарь праздников]</ref>.
* {{Флагификация|Белоруссия}} — [[Евфросиния Полоцкая|Евфросиния Полоцкаяны]] ахтан ааһар күн
* {{Флагификация|Дания}}:
** Конституция күнэ ([[1849]]);
** Аҕа күнэ<ref>[https://ru.theoutlook.com.ua/news/661/den-konstitutsii-i-ottsa-v-danii.html&ved=2ahUKEwi-0tjD-OnpAhUSmYsKHW0BAdEQFjABegQIBBAB&usg=AOvVaw2A2LTa5YdcTmaSnW7T0Dyz&cshid=1591334970784 Праздник отца в Дании. | OUTLOOK<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>
* {{Флагификация|Казахстан}} — [[Эколог күнэ]]
* {{Флагификация|Сейшел арыылара}} — Босхолонуу күнэ

== Түбэлтэлэр ==
* [[1644]] — [[Кытай]]га Мин импиэрийэтэ ыһыллар кэмигэр [[маньчжур]] сэриитэ [[Пекин]] куоратын ылбыт.
* [[1650]] — [[Хабаров Ерофей Павлович|Ерофей Хабаров]] [[Амур|Амыр]]га бастакы айаныттан Дьокуускайга төннөн кэлбит. [[Даурдар]] сирдэрин ойуулаан аҕалбыта Москубаҕа ыытыллыбыт, бу ойуута 1667 уонна 1672 сыллардаахха [[Сибиир]] каартатын оҥорууга туһаныллыбыта.
* [[1826]] сыл бэс ыйын 5 күнүгэр [[Дьокуускай]]га уобалас саҥа начаалынньыга кэлбит - муора эппиһиэрэ [[Мягков Николай Иванович|Николай Мягков]]. Кэлээт да уоруйах чунуобуньуктары уодьуганнаабыта. Бу салайааччы атын салайааччылартан ойуччу турар, саха тойотторун кытта өйдөһөн күүскэ үлэлээбитэ, Саха сирин сайдыытыгар сүдү кылааты киллэрбит киһиннэн ааҕыллар. Сибиир кэмитиэтин тойоно [[Сперанскай Михаил Михайлович|Михаил Сперанскай]] ыраахтааҕыттан көрдөһөн, анаан-минээн муораҕа сыһыаннаах киһини анаттарбыта — ол саҕана Саха сиригэр киирэр Чуумпу далайга турар Охуоскай пуорт сайдыытыгар Арассыыйаҕа улахан суолтаны биэрэллэрэ. [[Уваровскай Афанасий Яковлевич|Афанасий Убаарыскай]] "Ахтыыларыгар" кини туһунан маннык суруйар: Кини салайбыт сылларын саха дьолунан ааҕар.
* [[1851]] — Дьахтар суруйааччы [[Гарриет Бичер-Стоу]] «Убай Туом отуута» ({{lang-en|Uncle Tom's Cabin}}) диэн арамаанын бастакы түһүмэхтэрэ "National Era" диэн хаһыакка тахсыбыттар. Суруйааччы айымньытын бастаан аҕыйах нүөмэргэ таһаарар былааннааҕа, ол эрээри, улам кэҥээн 40 нэдиэлэ устата бу хаһыакка бэчээттэммитэ. Арамаан хара тириилээх кулуттар эрэйдээх олохторун көрдөрбүтэ, элбэх киһи хараҕын арыйбыта<ref>{{cite book|author1=Kenneth M. Price|author2=Susan Belasco Smith|title=Periodical Literature in Nineteenth-century America|url=https://books.google.com/books?id=HW9sLYfukkAC&pg=PA87|year=1995|publisher=University of Virginia Press|isbn=978-0-8139-1629-3|pages=87}}</ref>. Кинигэ буолан тахсыбытын кэннэ бастакы сылыгар АХШ-ка 300 тыһ. экз. атыыламмыта, "дойдуга Гражданскай сэрии төрүөтүнэн буолбута" диэн сыаналыыр дьон бааллар.
* [[1873]] — Илин [[Африка]]ҕа [[Улуу Британия]] күһэйиитинэн [[Занзибар]] султаана улахан [[кулут]] ырыынагын саппыт.
* [[1929]] — [[Үлэ уонна көмүскэл сэбиэтэ]] (ССРС-ка 1937 сыллаахха диэри үлэлээбит салайар уорган) дойду үрдүнэн массыына-тыраахтар станцияларын (МТС) арыйтыыр туһунан уураахтаабыт.
* [[1942 сыл|1942]] — Аан дойду иккис сэриитэ: [[Америка Холбоһуктаах Штааттара|АХШ]] Болгарияҕа, Венгрияҕа уонна Румынияҕа сэриини биллэрбит.
* [[1945]] — Кыайбыт дойдулар байыаннай баһылыктара Жуков, Эйзенхауэр, Монтгомери уонна Латр де Тассиньи [[Берлин|Берлиҥҥэ]] Германия хотторуутун уонна онно үрдүкү былааһы [[ССРС]], [[АХШ]], [[Улуу Британия]] уонна [[Франция]] ылалларын туһунан Декларацияҕа илии баттаабыттар. Берлин оккупациялыыр зоналарга араарыллыбыт.
* [[1947]] — [[АХШ]] Госсэкирэтээрэ (тас дойдулары кытары сыһыан миниистирэ) Джордж Маршалл [[Аан дойду иккис сэриитэ|сэриигэ]] эмсэҕэлээбит [[Европа]] дойдуларыгар экономическэй көмө оҥорорго ыҥырбыт. Бу "Маршалл былаана" диэн ааттаммыт көмө [[Тымныы сэрии]] кэмигэр [[Европа]]ҕа [[коммунизм]] тарҕамматын туһугар оҥоһуллубута.
* [[1981 сыл|1981]] — АХШ СиДиСи диэн ыарыыны кэтиир тэрилтэтэ Лос-Анжелескэ иммунитеттара мөлтөөбүт эрэ дьоҥҥо көстөр пневмония сэдэх көрүҥүн биэс түбэлтэтэ баарын туһунан биллэрбит. Бу СПИД бастакы бэлиэтэммит түбэлтэлэрэ этэ.
* [[1984 сыл|1984]] — Ииндийэ премьер-миниистирэ [[Индира Ганди]] бирикээһинэн аармыйа Көмүс храамы сэриилээн ылыыны саҕалаабыт, бу сикхтэр саамай ытык сирдэрэ.
* [[1989 сыл|1989]] — [[Кытай Дьон Өрөспүүбүлүкэтэ|Кытай]]га Тяньаньмэнь дьалхаанын кэмигэр "тааҥка-киһи" диэн кэлин ааттаммыт аата биллибэт киһи кимэн киирэн иһэр тааҥкалар холуонналарын чаас аҥаарыттан ордук тутан турбут.
* [[1991]] — [[Михаил Горбачёв]] Нобель бириэмийэтин ыларыгар [[Осло]]ҕа тыл эппит.
* [[1996]] — [[Дьокуускай]]га саҥа аэровокзал аһыллыбыт. Чааска 700 пассажиры аһарар кыахтаах вокзал дойдулар ыккардыларынааҕы сиэктэрдээх буолбут.
* [[2016 сыл|2016]] — [[Актөбе|Актобе]] куоракка (Казахстан) сэрии сэбин атыылыыр маҕаһыыннары халааһын уонна байыаннай чааска саба түһүү кэмигэр алта киһи өлбүт. Аҕыйах хонугунан саба түһээччилэри сорохторун туппуттар, сорохторун суох гыммыттар (уопсайа 25 киһи өлбүтэ).
* [[2022 сыл|2022]] — [[Казахстаҥҥа протестар (2022)|Казахстааҥҥа бырабыыталыстыбаны утары дьалхаан]] кэнниттэн конституцияҕа уларытыы киллэрэр туһунан референдум буолбут. Референдум түмүгүнэн сүрүн сокуон 98 ыстатыйатыттан 33-гэр уларытыы киирбит. Толорор былаас боломуочуйата кыччатыллыбыт, ол оннугар [[түмэн]] күүһүрэн биэрбит.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1883]] — [[Дьон Мейнард Кейнс]], уһулуччулаах экэнэмиис. Кини түөрүйэтин аан дойдуга билигин да туһаналлар.
* [[1936]] — Үөһээ Бүлүү [[Өргүөт]]үгэр [[Николаева Мария Евсеевна|Мария Николаева]], Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа, Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
* [[1947]] — Үөһээ Бүлүү [[Далыр нэһилиэгэ (Үөһээ Бүлүү улууһа)|Далыр]]ыгар  [[Ксенофонтов Владимир Васильевич|Владимир Ксенофонтов]] — композитор, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ.
* [[1965]] — [[Федоров Петр Степанович|Петр Федоров]] — «ЭПЛ Даймонд» дириэктэрэ, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Арассыыйа бриллианы оҥорооччуларын ассоциациятын вице-бэрэсидьиэнэ, СӨ брилианы уонна көмүс оҥоһуктары оҥорооччуларын Гильдиятын вице-бэрэсидьиэнэ, СӨ Алмааска сүбэтин чилиэнэ.
* [[1965]] — Нам улууһун I Хомустааҕар [[Атласов Александр Павлович|Александр Атласов]] — СӨ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирэ.

== Өлбүттэр ==
* [[2004]] — [[Рональд Рейган]] (1911 с.т.), [[АХШ]] 40-с бэрэсидьиэнэ.
* [[2009]] — биллиилээх саха түмэт диэйэтэлэ, бэлиитигэ [[Охлопков Филипп Гаврильевич|Филипп Охлопков]], СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. Ил Түмэн дьокутаата. 

{{commons|Category:5 June}}


{{ыйдар}}

[[Категория:Бэс ыйын 5]]