Бу сирэй Атырдьах ыйын 30 куодун көр

'''Атырдьах ыйын 30''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 242-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 243-c күнэ). Сыл бүтүө 123 күн баар.

== Бэлиэ күннэр ==
* {{Флагификация|ХНТ}} — Аан дойдуга [[Күһэлэҥҥэ түбэһэн сураҕа суох сүппүт дьоҥҥо болҕомто тардар күн]]
* [[Кииттиҥи акула]] аан дойдутааҕы күнэ<ref>{{Cite web|lang=en|url=https://www.gvi.co.uk/?post_type=post&p=37439|title=Why do we celebrate International Whale Shark Day? {{!}} GVI UK|website=www.gvi.co.uk|accessdate=2020-08-19}}</ref>

* {{Флагификация|Илин Тимор}} — Норуоту кытта сүбэлэһии күнэ. 1999 сыллааҕы референдуму бэлиэтииллэр
* {{Флагификация|Казахстан}} — [[Казахстаан Өрөспүүбүлүкэтин Төрүт сокуонун күнэ|Конституция күнэ]]
* {{Флагификация|Теркс уонна Кайкос арыылар}} — Конституция күнэ. 2011 сыллаахха ылыныллыбыт
* {{Флагификация|Турция}} — [[Кыайыы күнэ (Турция)|Кыайыы күнэ]]
* {{Флагификация|Татарстаан}} — '''Өрөспүүбүлүкэ күнэ''' ([[1990]] сылтан бэлиэтэнэр)

== Түбэлтэлэр ==
* [[1736]] — Устудьуон [[Крашенинников Степан Петрович|Степан Крашенинников]] [[Өлүөхүмэ (куорат)|Өлүөхүмэ остуруогуттан]] сахалар сылдьар суолларынан [[Кэмпэндээйи (өрүс)|Кэмпэндээйи]]гэ туус тахсар сирин чинчийэр соруктаах айанын саҕалаабыт (урукку ааҕыынан атырдьах ыйын 19 күнүгэр). Бастаан Бүүрүк үрэҕинэн өрө тахсан хайа систэрин туораабыт, онтон [[Бүлүү (өрүс)|Бүлүү өрүс]] тардыытыгар Кэмпэндээйи үрэххэ түспүт. Атырдьах ыйын 6 күнүгэр (атырдьах ыйын 26) Кэмпэндээйи туустаах дьүүктэлэрэ тахсар сирдэригэр тиийбит. Сарсыныгар отучча биэрэстэлээх сиргэ баар Таас Туус диэн хайаны чинчийбит уонна [[Намана]] үрэҕинэн Өлүөхүмэҕэ балаҕан ыйын 15 күнүгэр (балаҕан ыйын 15) төннөн тиийбит. Сарсыныгар отчуотун суруйан эспэдииссийэ салайааччыларыгар [[Гмелин Иоганн Георг|Гмелиҥҥэ]], [[Миллер Герард Фридрих|Миллергэ]], [[Делиль де ла Кроер]]гэ ыыппыт.
* [[1756]] — [[Елизавета Петровна (ыраахтааҕы)|Елизавета Петровна]] ыраахтааҕы тыйаатырга нууччалыы трагедиялары уонна кэмиэдьийэлэри көрдөрөр туһунан ыйаах таһаарбыт. Онон Петербуурга Арассыыйа саамай кырдьаҕас тыйаатыра — [[Александринскай тыйаатыр|Александринскай]] аһыллыбыт.
* [[1757]] — Илин Пруссияҕа Гросс-Егерсдорф диэн сэлиэнньэ аттыгар нуучча аармыйата [[Пруссия]] аармыйатын үлтүрүппүт. Бу [[Сэттэ сыллаах сэрии]]гэ нуучча аармыйата кыттыылаах бастакы бөдөҥ кыргыһыы этэ (Пруссия өттүттэн 28 тыһ., Арассыыйа өттүттэн 55 тыһ. киһи кыттыбыта). Ол эрээри, аармыйа баһылыга генерал-фельдмаршал [[Степан Апраксин|Апраксин Степан Федорович]] чугуйан биэрэн, кыайыы улахан түмүгү аҕалбатаҕа. Сэлиэнньэ билигин суох, буолбут сирэ аныгы [[Калининград уобалаһа|Калининград уобалаһын]] Черняховскай оройуонугар баар.
* [[1873]] — [[Австрия]] чинчийээччилэрэ Юлиус Пайер уонна Карл Вейпрехт [[Хотугу Муустаах далай]]га ''Франц-Иосиф Сирэ'' архипелагы арыйбыттар. Бу билигин [[Арассыыйа]] биир саамай хотугу территорията.
* [[1901]] — Англия айааччыта Хьюберт Сесил Бут (Hubert Cecil Booth) электрическэй пылесоһу патеннаабыт.
* [[1918]] — [[Москуба]]ҕа [[Владимир Ленин]]ы миитиҥҥэ тыл эппитин кэннэ ытан өлөрө сатаабыттар. Ленин бааһырыыттан түргэнник үтүөрбүт. Большевиктар бу быһылааҥҥа иэстэһээри ''кыһыл террор'' бэлиитикэтин саҕалаабыттара.
* [[1922]] — [[Владивосток]]тан Лаамы кытылын диэки үрүҥ генерал [[Пепеляев Анатолий Николаевич|Анатолий Пепеляев]] экспедиционнай корпуһа арахпыт.
* [[1960]] — Татаар бэйиэтин [[Габдуллаа Тукаай]] Казань куоракка туруоруллубут [[Габдулла Тукай пааматынньыга|мэҥэтэ]] РСФСР култуурунай баайын эбийиэгинэн биллэриллибитэ.
* [[2012]] — [[Эдьигээн (улуус киинэ)|Эдьигээҥҥэ]] тустуук [[Дмитриев Роман Михайлович|Роман Дмитриевка]] бүүс туруоруллубут.

== Төрөөбүттэр ==
* [[1748]] — [[Жак-Луи Давид]] — [[Франция]] [[Живопись|живописеһа]] уонна уһуйааччыта, живописька Франция [[неоклассицизм]]ын бөдөҥ бэрэстэбиитэлэ. 
* [[1906]] — [[Иванов Павел Никандрович|Павел Иванов]] — 15 сыл [[Өлүөнэ өрүс пароходствота|Өлүөнэ пароходствотын]] салайбыт  киһи, [[Социалистыы Үлэ Дьоруойа]] (2002 өлб.).
* [[1907]] — [[Джон Мокли]] — [[АХШ]] физигэ уонна инженерэ, ENIAC электроннай көмпүүтэр оҥорооччулартан биирдэстэрэ.
* [[1915]] — [[Колодезникова Вера Николаевна|Вера Колодезникова]] — Саха АССР оскуолатын үтүөлээх учуутала, педагогика билимин хандьыдаата, доцент.
* [[1939]] — [[Петров Василий Тимофеевич|Василий Петров]] — тыл үөрэҕин билимин дуоктара, фольклорист, литературовед.
* [[1949]] — [[Васильев Герасим Семенович|Герасим Васильев]] — [[П.А. Ойуунускай аатынан Академическай Саха тыйаатыра|П. А. Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын]] артыыһа.

== Өлбүттэр ==
* [[1918]] — [[Урицкай Моисей Соломонович|Моисей Урицкай]] — идэтийбит өрөбөлүссүйэниэр, [[Өктөөп өрөбөлүүссүйэтэ|Өктөөп өрөбөлүүссүйэтин]] көхтөөх кыттыылааҕа, өр кэмҥэ Өлүөхүмэҕэ көскө олорбута.
* [[2006]] — [[Нагиб Махфуз]] — [[Эгиипэт]] суруйааччыта, 1988 с. [[Нобель бириэмийэтэ|Нобель литэрэтиирэҕэ бириэмийэтин]] кыайыылааҕа. Аныгы [[араб литературата|араб литэрэтиирэтин]] ордук биллиилээх суруйааччыларыттан биирдэстэрэ.
* [[2021 сыл|2021]] — [[Карпов Вячеслав Павлович|Вячеслав Карпов]] (1947 с.т.) — саха биллииллээх тустууга, успуорт үлэтин тэрийээччи, Дмитрий Коркин аатынан Государственнай бириэмиэйэ лауреата, Чурапчы улууһун ытык киһитэ.

{{ыйдар}}

[[Категория:Атырдьах ыйын 30]]