Бу сирэй Аржаков Степан Максимович куодун көр

[[Ойуу:Аржаков.jpg|200px|thumb|right|Аржаков Степан Максимович]]
'''Степан Максимович Аржако́в''' ([[сэтинньи 10]], [[1899]] — [[кулун тутар 5]], [[1942]]) ил, политика уонна хаһаайыстыба диэйэтэлэ. Саха Сиригэр Сэбиэскэй былааһы олохтооччулартан биирдэстэрэ, Саха Сирин автономиятын оҥорсубут киһи, Саха Сирин {{comment|Совнарком|Совет Народных Комиссаров}}ун бэрэссэдээтэлэ.

== Олоҕун олуктара ==
[[Бүлүү (куорат)|Бүлүү]] куоракка сэтинньи 10 күнүгэр 1899 сыллаахха төрөөбүт<ref name="gazetaYa">[http://2010.gazetayakutia.ru/node/1596 Газета «Якутия» 06.11.2009:В благодарной памяти народа саха]</ref>. Аҕата Максим Ильич Аржаков уус идэлээх, дьадаҥы киһи эбит, Бүлүү куораттан икки көстөөх Уотту диэн сиргэ Уйбаан Харытыанап диэн баай хаһаакка от оттоон сайылыыр үгэстээх эбит. Уол төрүүрүгэр, ыарахан ойоҕун хаалларан бэдэрээккэ Алдан диэки баран сүтэн хаалбыт. Уол онон Уотту Тыымпытыгар төрөөбүт. Оҕото улааттарыгар ийэтэ Бүлүү куоракка көһөн киирбит. Онно "ииппит аҕата" диэн аатырыбыт Гаврил Михайлович Кондаков көмөлөһөн, Бүлүү приходун училищетыгар үөрэммит<ref>{{Ыстатыйа|заглавие=Степан Аржаков төрөөбүт дойдута - Уотту|издание=Кыым|автор=Ким Бадаев|тип=хаһыат|год=2022|месяц=07|число=7|номер=26(22575)}}</ref>. Бүлүүгэ начаалынай училищены бүтэрбит.<br />
Степан Аржаков оҕо сааһын туһунан кинини кытта церковно-приходскай оскуолаҕа уонна Бүлүү начальнай училищетыгар бииргэ үөрэммит [[Жиркова Дора Самуиловна]] ахтыытыттан<ref name="gazetaYa"></ref>:
{{начало цитаты}}''Степа бастыҥ үөрэнээччилэр ахсааннарыгар сылдьара. Туйгун үөрэҕин, көнө-сэмэй быһыытын иһин мэлдьи грамота ылара. Дьиэ кэргэнэ, Аржаковтар, дьадаҥытык олороллоро. Ийэтэ уолунан киэн туттарара: уола элбэхтик аҕара, үчүгэйдик үөрэнэрэ, төрөппүттэригэр көмө буолара.''{{конец цитаты|источник=}}
1915 сыллаахха Дьокуускайга учуутал сэминээрийэтин үөрэнэ киирбит. Семинарияҕа үөрэнэр сылларыгар [[Аммосов Максим Кирович|М. К. Аммосовы]], [[Васильев Степан Васильевич|С. В. Васильевы]], [[Барахов Исидор Никифорович|И. Н. Бараховы]], [[Ойуунускай Платон Алексеевич|П. А. Ойуунускайы]] о. д. а. кытта билсиспит, мунньахтарга-миитиннэргэ сылдьар буолбут. 

Кэлин Я. М. Свердлов аатынан Коммунист университетыгар уонна А. И. Рыков аатынан промышленность-экономика институтугар үөрэммитэ.

Москубаҕа {{comment|Наркомнац|Народный комиссариат по делам национальностей}}ка үлэлии сылдьыбыт, [[Ойуунускай Платон Алексеевич|Ойуунускайдыын]] уонна да атыттары кытта «Декларация прав и обязанностей трудящихся Якутской АССР» суруйбута. Бу дөкүмүөн сүдү политическэй уонна правовой суолталаах этэ. 

ХVI уонна ХVII Бүтүн Арассыыйатааҕы, IV уонна VIII Бүтүн Сойуустааҕы Сэбиэттэр сийиэстэрин дэлэгээтинэн талылла сылдьыбыта. ССРС Киин кэмитиэтинээҕи Омуктар (национальностар) Сэбиэттэрин сэттис ыҥырыылаах састаабын чилиэнэ, ССРС Үрдүкү Сэбиэтин бастакы ыҥырыытын дьокутаата. Саха АССР Киин толорор кэмитиэтин I—VIII ыҥырыыларын чилиэнэ, Саха сирин {{comment|ВКП(б)|Всесоюзная Коммунистическая партия (большевиков)}} обкомун бюротын чилиэнэ, {{comment|РКП(б)|Российская коммунистическая партия (большевиков)}} XIII сийиэһин, Сибиир кыраайдааҕы партия I кэмпириэнсийэтин (1924) дэлэгээтэ.

Аржаков С. М. 1939 сымыйанан буруйданан репрессияҕа түбэспитэ. 1939 сыл олунньу 5 күнүгэр тутуллубута. 1940 сыллаахха муус устар, ыам ыйдарыгар «сүүрбэ биэс киһи процеһыгар» эриллибитэ. Өлөрүллэргэ ууруллан, баран ыам ыйын 17 күннээҕи ССРС {{comment|НКВД|Народный комиссариат внутренних дел }}-тын Особай сүбэ мунньаҕын Уурааҕынан бириигибэрэ сымнатыллан, аҕыс сылга лааҕырга ыытыллыбыта. Ол гынан баран, дьыалатын хат көрөн баран, [[1942]] сыл [[кулун тутар 5]] күнүгэр {{comment|НКВД|Народный комиссариат внутренних дел }} сэриитин [[Дальстрой|{{comment|Дальстрой|Главное управление строительства Дальнего Севера НКВД (Магадан)|Дальстрой}}]]-дааҕы байыаннай трибунаала Аржакову ытан өлөрөргө уурбута. Бириигэбэр тута толоруллубута.

[[1956]] сыл [[кулун тутар 31]] күнүгэр Саха АССР Үрдүкү суутун Президиумун быһаарыытынан буруйа суоҕа мэктиэлэммитэ<ref>[http://www.sakha.gov.ru/node/1144 Саха Өрөспүүбүлүкэтин портаала] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120422070816/http://www.sakha.gov.ru/node/1144 |date=2012-04-22 }} СӨ Национальнай архыыбын филиалыгар сигэнэр: Ф.3. Оп. 156. Д.235.</ref>.

== Дьиэ кэргэнэ, аймахтара ==
:Аҕата — Максим Ильич, хара үлэһит, олоҕун устатын олохтоох атыыһыкка үлэлээбит, 1924 сыллаахха өлбүт.
:Ийэтэ — Александра Никифоровна.
:Кэргэнэ — Варвара Ивановна.
:Кыыһа — Аржакова Клара Степановна, Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитэ.
:Кыыһа — Аида Степановна, инфекционист-быраас, ССРС доруобуйаҕа харыстабытын туйгуна.
:Уола — Галилей Степанович, оскуоланы кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрбит, Бауман аатынан МВТУ 3-с курсугар үөрэнэ сырыттаҕына, норуот өстөөҕүн уола диэн тутуллан, ссылкаҕа ыытыллыбыт. 1953 сыллаахха амнистияламмыт. Кэтэхтэн үөрэнэн Москватааҕы политехинституту бүтэрбит. Олоҕун суолун завод рабочайын үөрэнээччититтэн генеральнай директорга дылы ааспыт.<ref name="gazetaYa"></ref>

== Наҕараадалара уонна ытык ааттара ==
* [[Бүлүү улууһа|Бүлүү улууһун]] Ытык олохтооҕо<ref>[http://sakha.gov.ru/node/18373 Официальный информационный портал Республики Саха (Якутия):Почетные граждане Вилюйского улуса]</ref>

== Аатын үйэтитии ==
Тыа хаһаайыстыбатын эйгэтигэр С.М. Аржаков аатынан Саха Өрөспүүбүлүкэтин судаарыстыбаннай бириэмийэтэ олохтоммута.
С. М. Аржаков аата теплоходка, Дьокуускай куорат, Бүлүү куорат уонна Бүлүү улууһун Чинэкэ сэлиэнньэтин уулуссаларыгар иҥэриллибитэ.
Бүлүүгэ уонна Чинэкэҕэ С.М. Аржаков өйдөбүнньүктэрэ туруоруллубуттара. Кини сырдык кэриэһигэр Дьокуускайга стела оҥоһуллубута.

== Кини туһунан ==
*Сырдык аатын кэриэстээн: Степан Аржаков аатын сүгэр совхоз туһунан. 2-с кинигэ/ хомуйан онордо Н. Ф. Кононов. — Бүлүү:ИП Титов, 2009 — 148 с. 

== Быһаарыылар ==
{{быһаарыылар}}
4. А.А. Калашников, Н.Н. Малышева, М.М. Степанов «Степан Максимович Аржаков». Дьокуускай: изд.: «Бичик», 2009 – с.1-158;
5.Аржаков Степан Максимович // ЯСИА энциклопедията: регионнааҕы электроннай энциклопедия. 2016. Электроннай аадырыһа: http://www.ysia.ru/spravka/?=479

== Ылыллыбыт сирэ ==
* [http://ilin-yakutsk.narod.ru/2000-1/08.htm «Илин» сурунаал, № 1, 2000]

== Сигэлэр ==
[http://2010.gazetayakutia.ru/node/1596 Газета «Якутия» 06.11.2009:В благодарной памяти народа саха]

{{bio-stub}}
[[Category:Дьон алпаабытынан]]
[[Category:1899 сыллаахха төрөөбүттэр]]
[[Категория:Сэтинньи 10 күнүгэр төрөөбүттэр]]
[[Категория:Бүлүүгэ төрөөбүттэр]]
[[Category:1942 сыллаахха өлбүттэр]]
[[Категория:Кулун тутар 5 күнүгэр өлбүттэр]]
[[Категория:Саха Сирин политиктара]]
[[Категория:ССРС кэмигэр репрессияҕа түбэспиттэр]]