Кумык тыла: Барыллар ыккардыларынааҕы ураты
Ис хоһооно сотторолунна Ис хоһооно эбилиннэ
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
Көннөрүү туһунан суруллубатах |
||
1 устуруока: | 1 устуруока: | ||
{{Language |
|||
|name = Кумык |
|||
|nativename = Къумукъ тил/qumuq til |
|||
|states = [[Арассыыйа]] |
|||
|region = [[Дагестаан]], [[Чечня]], [[Хотугу Осетия]] |
|||
|ethnicity = [[Кумыктар]] |
|||
|speakers = 426,212<ref>[http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/per-itog/tab6.xls Перепись населения-2010]</ref> |
|||
|date=2010 census |
|||
|familycolor = Altaic |
|||
|fam1 = [[Түүр тыллара]] |
|||
|fam2 = [[Кыпчак тыллара|Кыпчак]] |
|||
|fam3 = Кыпчак-Куман |
|||
|fam4 = |
|||
|nation = {{Flag|Russia}} |
|||
*{{Flag|Dagestan}} |
|||
|script = [[Кириллица|Кирииллиссэ]] and [[Латыын алпабыыта|Латыын]] |
|||
| ГОСТ 7.75–97 = кум 349 |
|||
|iso1 = |
|||
|iso2 = kum |
|||
|iso3 = kum |
|||
|glotto=kumy1244 |
|||
|glottorefname=Kumyk |
|||
}} |
|||
'''Кумык тыла''' (бэйэлэрин тылларынан: къумукъ тил) — [[кумыктар]] тыллара. [[Дагестаан|Дагестааҥҥа]], [[Чэчиэн өрөспүүбүлүкэтэ|Чэчиэн өрөспүүбүлүкэтин]] хоту өттүгэр, [[Хотугу Осетия]] Моздок оройуонугар тарҕаммыт. [[Түүр тыллара|Түүр тылларын]] кыпчаак бөлөҕөр киирэр (карачай-балкаар, [[ногаай тыла|ногаай]] уо.д.а. тыллары кытта). Саҥарар дьонун ахсаана 450—500 тыһыынча киһи. |
'''Кумык тыла''' (бэйэлэрин тылларынан: къумукъ тил) — [[кумыктар]] тыллара. [[Дагестаан|Дагестааҥҥа]], [[Чэчиэн өрөспүүбүлүкэтэ|Чэчиэн өрөспүүбүлүкэтин]] хоту өттүгэр, [[Хотугу Осетия]] Моздок оройуонугар тарҕаммыт. [[Түүр тыллара|Түүр тылларын]] кыпчаак бөлөҕөр киирэр (карачай-балкаар, [[ногаай тыла|ногаай]] уо.д.а. тыллары кытта). Саҥарар дьонун ахсаана 450—500 тыһыынча киһи. |
||
Кумык тыла — [[Дагестаан]] алта «литератууралаах тылларыттан» биирдэстэрэ. [[XIX үйэ]] саҕалыытыгар дылы кумык тыла хотугу Дагестаан лингва-франка (омуктар ыккардыларыгар туттуллар) тыла этэ. |
Кумык тыла — [[Дагестаан]] алта «литератууралаах тылларыттан» биирдэстэрэ. [[XIX үйэ]] саҕалыытыгар дылы кумык тыла хотугу Дагестаан лингва-франка (омуктар ыккардыларыгар туттуллар) тыла этэ. |
||
== Фонология == |
|||
Кумык алпабыыта: |
|||
{| class="wikitable" style=text-align:center |
|||
|+ Кумык бүтэй дорҕооннор |
|||
|- |
|||
! !! colspan="2" | [[Инники дорҕоон|Инники]] |
|||
! colspan="2" |[[Кэнники дорҕоон|Кэнники]] |
|||
|- |
|||
! [[Сабыылаах дорҕоон|Сабыылаах]] |
|||
|и [i] |
|||
|уь [y] |
|||
|ы [ɯ]||у [u] |
|||
|- |
|||
! [[Орто дорҕоон|Орто]] |
|||
|e [e] |
|||
|оь [ø] |
|||
| colspan="2" | o [o] |
|||
|- |
|||
![[Аһаҕас дорҕоон|Аһаҕас]] |
|||
| colspan="2" |ә [æ] |
|||
| colspan="2" |a [a] |
|||
|} |
|||
{| class="wikitable" style=text-align:center |
|||
|+Kumyk consonants |
|||
! colspan="2" | |
|||
![[Labial consonant|Labial]] |
|||
![[Dental consonant|Dental]] |
|||
![[Lateral consonant|Lateral]] |
|||
![[Palatal consonant|Palatal]] |
|||
![[Velar consonant|Velar]] |
|||
![[Uvular consonant|Uvular]] |
|||
![[Glottal consonant|Glottal]] |
|||
|- align="center" |
|||
! rowspan="2" |[[Stop consonant|Plosive]] |
|||
!<small>voiceless</small> |
|||
|п [p] |
|||
|т [t] |
|||
| |
|||
| |
|||
|к [k] |
|||
|къ [q]¹ |
|||
| |
|||
|- align="center" |
|||
!<small>voiced</small> |
|||
|б [b] |
|||
|д [d] |
|||
| |
|||
| |
|||
|г [ɡ] |
|||
|къ [q̬]² |
|||
| |
|||
|- align="center" |
|||
! rowspan="2" |[[Fricative consonant|Fricative]] |
|||
!<small>voiceless</small> |
|||
|ф [f] |
|||
|c [s] |
|||
| |
|||
|ш [ʃ] |
|||
| |
|||
|x [χ] |
|||
|гь [h] |
|||
|- |
|||
!<small>voiced</small> |
|||
|в [β] |
|||
|з [z] |
|||
| |
|||
|ж [ʒ] |
|||
| |
|||
|гъ [ʁ] |
|||
| |
|||
|- align="center" |
|||
! rowspan="2" |[[Affricate consonant|Affricate]] |
|||
!<small>voiceless</small> |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|ч [tʃ] |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- align="center" |
|||
!<small>voiced</small> |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|дж [dʒ] |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- align="center" |
|||
! colspan="2" |[[Nasal consonant|Nasal]] |
|||
|м [m] |
|||
|н [n] |
|||
| |
|||
| |
|||
|нг [ŋ] |
|||
|нг ([ɴ]) |
|||
| |
|||
|- align="center" |
|||
! colspan="2" |[[Liquid consonant|Liquid]] |
|||
| |
|||
|p [r] |
|||
|л [l] |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|- align="center" |
|||
! colspan="2" |[[Approximant consonant|Approximant]] |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|й [j] |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|} |
|||
*¹- in the middle and at the end of words къ voiceless |
|||
*² - at the beginning of words къ voiced |
|||
<ref>{{Cite book|title=Levitskaïa|year=1997}}</ref> |
|||
А а Б б В в Г г Гъ гъ Гь гь Д д Е е Ё ё Ж ж З з И и Й й К к Къ къ Л л М м Н н Нг нг О о Оь оь |
|||
== Суруга == |
|||
П п Р р С с Т т У у Уь уь Ф ф Х х Ц ц Ч ч Ш ш Щ щ Ъ ъ Ы ы Ь ь Э э Ю ю Я я |
|||
=== Латыын алпабыыта (1927–1937) === |
|||
[[File:Kumyk alphabet 1935.JPG|thumb|250px|Kumyk alphabet from newly introduced Latin school book (1935).]] |
|||
{| style="font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF" |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | A a |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | B b |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | C c |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ç ç |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | D d |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | E e |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | F f |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | G g |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƣ ƣ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | H h |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | I i |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | J j |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | K k |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | L l |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | M m |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | N n |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ŋ ŋ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | O o |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ɵ ɵ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | P p |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Q q |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | R r |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | S s |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ş ş |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | T t |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | U u |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | V v |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | W w |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | X x |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Y y |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Z z |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ƶ ƶ |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
| |
|||
|} |
|||
=== Кирииллиссэ (1937 - билингнги кэмэҕэ)=== |
|||
{| style="font-size:1.4em; border-color:#000000; border-width:1px; border-style:solid; border-collapse:collapse; background-color:#F8F8EF;" |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | А а |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Б б |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | В в |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Г г |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Гъ гъ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Гь гь |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Д д |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Е е |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ё ё |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ж ж |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | З з |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | И и |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Й й |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | К к |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Къ къ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Л л |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | М м |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Н н |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Нг нг |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | О о |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Оь оь |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | П п |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Р р |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | С с |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Т т |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | У у |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Уь уь |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ф ф |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Х х |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ц ц |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ч ч |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ш ш |
|||
|- |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Щ щ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ъ ъ |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ы ы |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ь ь |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Э э |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Ю ю |
|||
| style="width:3em; text-align:center; padding: 3px;" | Я я |
|||
| |
|||
|} |
|||
== Диалектээх классификация == |
|||
Кумык тылаҕа араар аныгыскы диалектар: |
|||
*Буйнак |
|||
*Хасавюрт |
|||
*Кайтаг |
|||
*Хайа иннэ |
|||
*Тер |
|||
== Быһаарыылар == |
|||
[[Категория:Тыллар]] |
[[Категория:Тыллар]] |
18:09, 26 Олунньу 2019 барыл
Кумык Къумукъ тил/qumuq til | ||
---|---|---|
Дойдулар: | Арассыыйа | |
Регион: | Дагестаан, Чечня, Хотугу Осетия | |
Total speakers: | 426,212[1] | |
Тыл системата: | Түүр тыллара Кыпчак Кыпчак-Куман Кумык | |
Суруга: | Кирииллиссэ and Латыын | |
Ил суолталаах | ||
Ил статустаах: | Russia | |
Салайыллар: | no official regulation | |
Language codes | ||
ISO 639-1: | none | |
ISO 639-2: | kum | |
ISO 639-3: | kum | |
Glottolog: | ||
Note: This page may contain IPA phonetic symbols in Unicode. |
Кумык тыла (бэйэлэрин тылларынан: къумукъ тил) — кумыктар тыллара. Дагестааҥҥа, Чэчиэн өрөспүүбүлүкэтин хоту өттүгэр, Хотугу Осетия Моздок оройуонугар тарҕаммыт. Түүр тылларын кыпчаак бөлөҕөр киирэр (карачай-балкаар, ногаай уо.д.а. тыллары кытта). Саҥарар дьонун ахсаана 450—500 тыһыынча киһи.
Кумык тыла — Дагестаан алта «литератууралаах тылларыттан» биирдэстэрэ. XIX үйэ саҕалыытыгар дылы кумык тыла хотугу Дагестаан лингва-франка (омуктар ыккардыларыгар туттуллар) тыла этэ.
Фонология
Инники | Кэнники | |||
---|---|---|---|---|
Сабыылаах | и [i] | уь [y] | ы [ɯ] | у [u] |
Орто | e [e] | оь [ø] | o [o] | |
Аһаҕас | ә [æ] | a [a] |
Labial | Dental | Lateral | Palatal | Velar | Uvular | Glottal | ||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Plosive | voiceless | п [p] | т [t] | к [k] | къ [q]¹ | |||
voiced | б [b] | д [d] | г [ɡ] | къ [q̬]² | ||||
Fricative | voiceless | ф [f] | c [s] | ш [ʃ] | x [χ] | гь [h] | ||
voiced | в [β] | з [z] | ж [ʒ] | гъ [ʁ] | ||||
Affricate | voiceless | ч [tʃ] | ||||||
voiced | дж [dʒ] | |||||||
Nasal | м [m] | н [n] | нг [ŋ] | нг ([ɴ]) | ||||
Liquid | p [r] | л [l] | ||||||
Approximant | й [j] |
- ¹- in the middle and at the end of words къ voiceless
- ² - at the beginning of words къ voiced
Суруга
Латыын алпабыыта (1927–1937)
A a | B b | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g |
Ƣ ƣ | H h | I i | J j | K k | L l | M m | N n |
Ŋ ŋ | O o | Ɵ ɵ | P p | Q q | R r | S s | Ş ş |
T t | U u | V v | W w | X x | Y y | Z z | Ƶ ƶ |
Ь ь |
Кирииллиссэ (1937 - билингнги кэмэҕэ)
А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Гь гь | Д д | Е е |
Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ | Л л |
М м | Н н | Нг нг | О о | Оь оь | П п | Р р | С с |
Т т | У у | Уь уь | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч | Ш ш |
Щ щ | Ъ ъ | Ы ы | Ь ь | Э э | Ю ю | Я я |
Диалектээх классификация
Кумык тылаҕа араар аныгыскы диалектар:
- Буйнак
- Хасавюрт
- Кайтаг
- Хайа иннэ
- Тер
Быһаарыылар
- ↑ Перепись населения-2010
- ↑ Levitskaïa. 1997.