Бу сирэй Алтынньы 15 куодун көр

'''Алтынньы 15''' диэн [[Григориан халандаара|Григориан халандаарыгар]] сыл 288-с күнэ ([[ордук хонуктаах сыл]]га 289-c күнэ). Сыл бүтүө 77 күн баар.

* {{Флагификация|СӨ}} — '''Ийэ күнэ'''. СӨ бэрэсидьиэнин Ыйааҕынан 1993 сыл балаҕан ыйын 2 к. олохтоммута. Алтынньы үһүс баскыһыанньатыгар бэлиэтэнэр (сылыттан көрөн алтынньы 15—21 күннэриттэн биирдэстэригэр түбэһэр) 
* {{Флагификация|ООН}} — Дойдулар ардыларынааҕы Тыа дьахталларын күнэ
* Аан дойдуга көрбөттөр кыһалҕаларын санатар соруктаах Үрүҥ тайах күнэ
* {{Флагификация|ООН}} — Устудьуоннар аан дойдутааҕы күннэрэ. 2010 сыллаахха ХНТ биллэрбитэ. Абдул Калам диэн Ииндийэ 11-с бэрэсидьиэнин төрөөбүт күнүгэр бэлиэтэнэр. Абдул Калам омугунан тамил, итэҕэлинэн мусульмаан, дьарыгынан аэрокосмическай эйгэҕэ учуонай этэ, Ииндийэ ыччатын үрдүк үөрэхтээх оҥорор ыралааҕа. Киэҥник биллибит тыллара: "Ыралар, ыралар, ыралар... Ыралар санааҕа кубулуйаллар, оттон санаалар олоххо киирэллэр"
* Аан дойдутааҕы Илиини суунуу күнэ. Илиини сууна сырыттахха тыынар уорганнар уонна осоҕос ыарыыларын 25–50% аҕыйатыахха сөп.
* [[Европа]] — Эмиий чэгиэнин күнэ. Европа Хотуна (Europa Donna) диэн түмэт-тэрилтэ эмиий раагын туһунан билиини тарҕатаары олохтообут күнэ.
* {{Флагификация|Россия}} — Аҕа күнэ (алтынньы үһүс өрөбүлүгэр 2021 сылтан бэлиэтэнэр).
* {{Флагификация|АХШ}} — СПИД-ынан Латинскай Америкаҕа ыалдьыы туһунан билиини тарҕатыы күнэ.
* {{Флагификация|Белоруссия}} — Фармацевтика уонна микробиология бырамыысыланнаһын үлэһиттэрин күнэ.
* {{Флагификация|Бразилия}} — Учуутал күнэ.
<!-- * {{Флагификация|Буркина-Фасо}} — Былаас уларыйыытын күнэ (1987)-->
* {{Флагификация|Канада}}, {{Флагификация|АХШ}}, {{Флагификация|Улуу Британия}}, {{Флагификация|Италия}} — Оҕо куотуутун уонна кыһыл оҕону сүтэриини кэриэстээһин күнэ
* {{Флагификация|Камбоджа}} — Аҕа хоруолу ахтар күн
* {{Флагификация|Тунис}} — Эвакуация күнэ. 1963 сыллаахха Франция сэриилэрэ дойдуттан бүтэһиктээхтик тахсыбыт күннэрин бэлиэтииллэр
* {{Флагификация|Уэльс}} — Шумае Сумае күнэ (Diwrnod Shwmae Sumae). Валлийскай тылы өйүүргэ олохтоммут күн, бэйэ-бэйэлэрин билсибэт да дьон бу күн көрсөөт "Шумае" уонна "Сумае" диэн тылларынан эҕэрдэлэһэллэр, валлийскай тылынан кэпсэтэргэ дьону көҕүлүүллэр


== Түбэлтэлэр ==
* [[1529]] — [[I Сулейман|Үтүөкэн Сулейман]] салалталаах [[Осмаан Импиэрийэтэ|осмааннар]] [[Вена]]ны бастакы төгүрүктээһиннэрэ ситиһиитэ суох түмүктэммит.
* [[1582]] — Рим паапата Григорий XIII [[Григориан халандаара|Григориан халандаарын]] олоххо киллэрбит. [[Италия]]ҕа, [[Польша]]ҕа (ол саҕана Речь Посполитая), [[Португалия]]ҕа уонна [[Испания]]ҕа алтынньы 4 күнүн кэнниттэн тута алтынньы 15 күнэ буолар. Атын дойдуларга саҥа халандаар хойутуу киирбитэ. Бу халандаар урукку [[Юлиан халандаара|Юлиан халандаарынааҕар]] [[Сир]] Күнү эргииригэр ордук сөп түбэһэр.
* [[1793]] — Франция королевата Мария Антуанетта сууттаммыт, дойдуну таҥнарыыга буруйдаммыт.
* [[1806]] — [[Арассыыйа]]-[[Иран|Персия]] сэриитин кэмигэр [[Баку]] ханлыга [[Арассыыйа импиэрийэтэ|Арассыыйа импиэрийэтин]] састаабыгар киллэриллибит.
* [[1904]] — Арассыыйа импиэрийэтин Чуумпу Далайдааҕы иккис эскадрата Ревелтэн (Таллин) Порт-Артурга аттаммыт. Бу эскадра Цусиматааҕы кыргыһыыга (1905) бүүс-бүтүннүү кэриэтэ урусхалламмыта.
* [[1917]] — Аан дойду бастакы сэриитэ: Голландия үҥкүүһүтүн Мата Хари диэн дьахтары үспүйүөннээбитин иһин Франция былаастара ытан өлөрбүттэр.
* [[1931]] — [[Чурапчы]]га «[[Саҥа олох]]» хаһыат бастакы нүөмэрэ тахсыбыт (ол саҕана "Сэссэлиисимэ суола" диэн ааттааҕа)<ref>Данилов, Р. Сахалыы оройуоннааҕы хаһыаттартан – биир бастакы / Роман Данилов, Оксана Жиркова. – Чурапчы : Саҥа олох, 2006. – 144 с.</ref>. Бу өрөспүүбүлүкэҕэ иккис сахалыы улуус хаһыата этэ (бастакы хаһыат эмиэ бу сыл кулун тутарыгар Бүлүүгэ тахсыбыта)<ref>{{Кинигэ|автор=Свитич Л.Г., Сидоров О.Г., Смирнова О.В.|заглавие=Улусные (районные) газеты Республики Саха (Якутия): социологическое исследование|место=Новосибирск|издательство=Наука|год=2017|страницы=9|страниц=140|isbn=978-5-02-038726-3|тираж=350}}</ref>.
* [[1944 сыл|1944]] — Иккис аан дойду сэриитэ: Сэбиэскэй Сойууһу кытта эйэлэспитин иһин Германия былаастара Венгрия бырабыыталыстыбатын уларыппыттар.
* [[1953]] — [[Саха АССР]]-га [[Саха АССР сиринэн-уотунан үллэһигэ|Аллаах Үүн, Токко, уонна Томмот оройуоннара]] суох гыныллыбыттар.
* [[1964]] — Аан дойдуга саамай уһун «Дружба» нефтепровод үлэтин саҕалаабыт. «Дружбанан» [[ниэп]] [[Волга]]-[[Ураал хайалара|Урал]] эрэгийиэниттэн Илин Европа дойдуларыгар тиийэр.
* [[1990]] — [[ССРС]] бэрэсидьиэнэ [[Михаил Горбачёв]] [[Нобель эйэ бириэмийэтэ|Нобель эйэ бириэмийэтин]] ылбыт. Кини оҥорбут өҥөтө — дойдулар ардыларынааҕы тыҥааһыны чэпчэтии уонна былаас аһаҕас буолуутун (гласность) бэлиитикэтин ыытыы.
* [[1997]] — [[Улуу Британия]] суоппара Энди Грин икки реактивнай мотуордаах массыынатынан түргэн рекордун олохтообут. Массыына чааска 1229,8 километры барбыт.
* [[1998]] — [[Mail.ru]] босхо  [[E-mail|электрон почта]] сервиһэ аһыллыбыт.
* [[2000]] — [[Париж]]ка Монмартр мырааныгар «Таптал Эркинин» арыйбыттар. Бу эркиҥҥэ «Мин эйигин таптыыбын» диэн сурук 311 тылынан суруллубут.
* [[2003]] — [[Кытай]] «Шэньчжоу 5» диэн бастакы пилоттаах космос аалын көтүппүт, космонавт (тайконавт) — Ян Ливэй. Инньэ гынан Кытай бэйэтэ дьону космоска таһаарар кыахтаах үһүс дойду буолбут.
* [[2003]] — Ильхам Алиев Азербайджан бэрэсидьиэнинэн талыллыбыт.
* [[2011]] — Аан дойду үрдүнэн 82 дойду 950 куоратыгар улахан бырачыастар буолбуттар. Бырачыас сүрүн тиэмэтэ — экономическай тэҥэ суох буолуу, корпорациялар судаарыстыбаларга сабыдыаллара, бэлиитикэҕэ коррупция.
* [[2020]] — [[Кыргыстаан]] бэрэсидьиэнэ Сооронбай Жээнбеков дуоһунаһыттан батыммыт.

== Төрөөбүттэр ==
* [[Б.э.инн. 70]] — [[Вергилиус]] — [[Рим империята|Рим]] классик бэйиэтэ. Ордук биллибит айымньылара: ''Буколика'', ''Георгика'' уонна ''Энеида''.
* [[1542]] — [[Улуу Акбар]] — [[Моҕол Империята|Моҕол Импиэрийэтин]] үһүс баhылыга. Импиэрийэ төрүттээччитин [[Баабыр (император)|Баабыр]] сиэнэ. Кини салалтатын саҕана Моҕол Импиэрийэтэ [[Индия|Хоту Ииндийэ]] улахан өттүгэр тэнийбитэ.
* [[1844]] — [[Фридрих Ницше]] — [[Германия|ньиэмэс]] [[философия|бөлүһүөгэ]], иррационализмы уонна волюнтаризмы тутуһааччы, бэйиэт.
* [[1920]] — [[Космачёв Михаил Михайлович|Михаил Космачёв]] — [[Алдан|Алдаҥҥа]] олорбут Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа (1945), гвардия старшай сержана.
* [[1973]] — [[Стручков Кирилл Намсараевич|Кирилл Стручков]] — [[эбэҥки тыла|эбэҥки тылыгар]] идэтийэр филология билимин хандьыдаата.

== Өлбүттэр ==
* [[1817]] — [[Тадеуш Костюшко]] (1746 төр.), Польша уонна Белоруссия национальнай дьоруойа.

{{ыйдар}}

[[Категория:Алтынньы 15]]