1683
| Сыллар |
|---|
| 1679 1680 1681 1682 — 1683 — 1684 1685 1686 1687 |
| Уоннуу сыллар |
| 1650-с 1660-с 1670-с — 1680-с — 1690-с 1700-с 1710-с |
| Үйэлэр |
| XVI үйэ — XVII үйэ — XVIII үйэ |
1683 сыл.
Туох буолбута
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Балаҕан ыйын 12 — Вена кыргыһыытыгар Европа христианскай дойдуларын холбоһуктаах сэриитэ улахан Осмаан сэриитин кыайбыттар. Осмааннар Австрия киин куоратын Венаны осадалаан ылан эрдэхтэринэ Польша уонна Германия холбоһуктаах сэриилэрэ кэлэн куораты быыһаабыт. Кыргыһыы муҥутуур тыҥааһыныгар аатырбыт Польша кынаттаах гусаардара Ян Собесскай хоруол баһылыктаах кимэн киирбиттэр. Мантан ыла Осмаан импиэрийэтэ Европа дойдуларын сэриилээн ылыыта тохтообут.
- Балаҕан ыйын 17 — Голландия урбаанньыта Антони ван Левенгук Британия Хоруолун уопсастыбатыгар (билим акадьыамыйатыгар) киһи хараҕар көстүбэт "кырачаан кыыллары" бэйэтэ оҥорбут микроскобунан кэтээн көрбүтүн туһунан бастакы суругун суруйбут. Бастаан көннөрү урбаанньыппын диэн кэтэмэҕэйдээн үлэ суруйумаары гыммытын Голландия оччолорго уһулуччу биллиилээх бырааһа Рейньер де Грааф өйөөн, киниэхэ эрэл кыыма сахпыт. Хоруол уопсастыбатыгар барыта 190 суругу суруйбута биллэр. Бу суруктары оччотооҕу билим тылыгар латыынныыга Генри Ольденбург диэн билим сурунаалын эрэдээктэрэ тылбаастаабыта, дьиктитэ диэн, ол тылбаастыырыгар анаан голландия тылын үөрэппитэ.