Ырытыы:Былатыан Ойуунускай

КЭЛБИТ КҮН КЭСКИЛИН КЭРЭҺИТЭ XIX — XX үйэлэр кирбиилэригэр саха дьоно алаастарынан түолбэлэнэп, ыпаҕы-сылгыны иитэн киһи-хара буолап олорбуттара. Түҥ былыргы патриархальнай олох харана түунун арай норуот үйэлэргэ өлбөт-өлбөөдуйбэт тылынап уусуран айымньылара эрэ сэргэхситэр буолаллара, кэрэҕэ угуйаллара, үчүгэй үйэ кэлиэ диэн эрэли үоскэтэллэрэ. Биир маннык түөлбэҕэ — Таатта улууһун III Дьохсоҕон нэһилиэгэр, сэтинньи ый 11 күнүгэр 1893 сыллаахха саха норуотун биллиилээх суруйааччыта Платон Алексеевич Ойуунускай төрөөбүтэ. Кини төрөппүттэрэ бастаан утаа орто-сэниэ ыаллар, кэлин уһун сут-кураан дьылларга иитэр сүөһулэрэ өлөн-эстэн, олохторо тутахсыйбыт. Аҕата, Алексей Петрович Слепцов, дьоҥҥо-сэргэҕэ биллибит хос аата Хоочугур, суруйааччы бэйэтэ ахтан суруйбутунан: “Баай баһа-атаҕа биллибэт хабалатыгар ылларбыт тыа дьадаҥыта, сир -уот уонна сүөһу-ас хамначчыта, элбэх иитимньилээх буолан, бэл нэһилиэк хорохоото да буолар кыаҕа суоҕа". Ийэтэ, Евдокия Ивановна, ырыаһыттарынан, олоҥхоһуттарынанаатырбыт Дьулэй ууһуттан төрүттээҕэ. Онон Былатыан кыра эрдэҕииэ эһэтигэр Уйбаан Унаарапка элбэхтик сылдьара, ол дойду угус уһүйээннэрин, олоҥхолорун олус умсугуйан, таптаан истэрэ. Чугас эргин олорор Таатта улуу олоҥхоһуттарын Табаахырабы, Кылачыыһабы, Куохайааны, Көтуөхэ уола Маалгыны, Миинэ уола Дьөгуөрэби, Саһыл уола Мандалымыаны кыра Былатыан уол, суурэн-көтө оонньуурун да тохтотон, утуйар уутун да умнан, батыһа сылдьан истэрэ. Маннык эйгэҕэ үөскээбит, айылҕаттан бэриллибит айар талааннах оҕо, уон сааһыттан ыла, бастаан доҕотторун ортолоругар, онтон эр ылан, дьиэ иһинээҕи-таһынааҕы аймах-билэ дьонноругар кыһын'ы уһун киэһэлэргэ олоҥхолоон, остуоруйалаан саататар идэлэммит. Оҕо сааһыттан норуот баай тылън' -өһун этигэр -хааныгар иҥэриммит Былатыан уол, кэлин уөрэхтэнэн, суруйааччы буолуон буолбут эбит. Уон оҕолоох дьадапн'ы ыал оҕолорун үөрэттэрэр кыахтара суоҕа. Ол эрээри улаатан иһэр, дьаданы, уорэҕэ суох буолуу мун'ун-тан'ын өйдуүр буолбут оҕо, учүгэйгэ, сырдыкка тардыһыыта улахан этэ: “Мин уон түөрт саастаахпар бэйэм баҕа өттубунэн үөрэнэ барбытым. Дьиэбэр хара чэйинэн үссэнэрим. Былыргы сэһэпнэри уонна “Юрий Мстиславский", “Князь Серебряный" энин диэн нуучча романнарын кэпсээн, табаарыстарбыттан аһыырым. 0ҕо эрдэхпинэ ону-маны ин'гнигэһэ суох булан-талан, киэргэтэн сэһэргиирим. Баайдар ыҥыртаран ылан, уһун түүну быһа мин кэпсээмминэн саатыыллара. Ити курдук Таатта улууһугар туөрт сыл уөрэммитим ", — диэн ахтан суруйбута. Үөрэххэ-билиигэ улахан баҕалаах оҕо үчүгэйдик үөрэммитэ, онон нэһилиэгин утуө санаалаах дьоно кини салгьн уөрэнэригэр күус-көмө буолбуттара. П.А.Ойуунускай 1910— 1914 сс. Дьокуускай куорат туөрт кылаастаах училищетыгар, онтон салгыы 1914— 1917 сс. сан'а аһыллыбыт Учительскай семинарияҕа үөрэммитэ. Ити кэмҥэ, кини бэйэтэ ахтарынан, баар бары кистэлэн' куруһуоктарга уонна белөхтөргө актыыбынай кыттыыны ылбыта. Ол курдук, 1911 с. Платон Слепцов уонна Николай Неустроев кистэлэҥ литературнай бөлөҕу тэрийбиттэрэ. Кинилэр “Юность " диэн нууччалыытылынан илиинэн суруллар сурунаалтаһаарбыттара. Бу сурунаал туох соругу туруорарын туһунан маннык этиллибит: “Биһиги бары нууччалыы куһаҕаннык санарабыт, онон араас мөккуөрдэргэ тылбытын имитиэх тустаахпыт . Ол биһиэхэ ордук наадалаах буолуоҕа литература уонна политика боппуруостарыгар".