Харысхал
Харысхал - киһини харыстыыр, арчылыыр аналлаах эмэгэт, ымыы.
Арчылыыр, араҥаччылыыр суолталаах түөскэ кэтиллэр, эбэтэр илиигэ илдьэ сылдьар, эбэтэр күлүүскэ малга-салга иилиллэр, биитэр дьиэҕэ уокка аан айаҕар, ыйанар алгыс тыла иҥэриллибит аргыс ымыыта.
Харысхалы араас эттиктэн оҥороллор. Ол курдук сэлии муоһуттан, чаҕылҕан түспүт маһын сыыһыттан (сорохтор этиҥ эппит маһа дииллэр), бэс мастан, туой буортан. Үгүс алгысчыттар этиҥ эппит маһын ордороллор. Кырдьыга даҕаны учуонайдар суоттарынан этиҥ эппит маһыгар энергия иҥэриллэр ячейкалара бааллар эбит. Онон этиллибит тыл таһынан түспэккэ хатанан хаалар дииллэр. Онтон сорохтор сэлии муоһуттан, туой буортан кыһыллан оҥоһуллубут харысхаллары ылына сатыыллар. Көстүүлээҕин, сыаналааҕын ордорон бэлэххэ-туһахха ордук барсарын бэлиэтииллэр.
Харысхалы таларга сүбэлэр
[уларыт | биики-тиэкиһи уларытыы]- Харысхалы талыаҥ иннинэ сырдыгы кэрэни эрэ санаа.
- Биири өйдөө харысхал арчылыыр харыстыыр күүһэ материалыттан тутулуга суох, бэйэҕиттэн тутулуктаах.
- Ылыммыт харысхалгын харыстаа, киргэ-хахха быраҕыма.
- Сорохтор этэллэр харысхалгын түөһүн иһигэр кистии сылдьыахтааххын диэн ити сымыйа, көрдөрөргүн көрдөрбөккүн бэйэҥ билэҕин.
- Дьиҥнээхтии арчыламмыт алҕаммыт харысхалы ылын. Билиҥҥи кэмҥэ сир сир ахсын маҕаһыын арааһа рынок үйэтигэр харысхалы ханнык баҕарар муннуктан хас баҕарар сыанаҕа ылыныахха сөп, ол эрэн дьиҥнээхтии арчыламмытын-арчыламматаҕын ким даҕаны туоһу биэрбэт. Өскөтүн чахчы алгыс баһын иҥэриниэххитин, арчыланыаххытын, ыраастаныаххытын баҕарар буоллахытына Өрөспүүбүлүкэҕэ биир саамай биллэр сиэр майгы киинигэр Арчы дьиэтигэр тиийиэххитин сөп, онно куруук дьоҥҥо сэргэҕэ сиэр-туом толорор күүстээх алгысчыттар бааллар. Онтон алҕаммыт харысхаллары Арчы дьиэтиттэн үөрэ-көтө ылыныаххытын сөп.